هر کودک موجودی منحصر به‌فرد است که با بچه‌های دیگر تفاوت دارد بنابراین، نمی‌توان فرمول جامعی را برای موفقیت در امر تربیت بچه‌ها ارائه داد. با این حال، برخی راهکارهای عمومی وجود دارند که در این مسیر می‌توانند به شما و فرزندتان کمک کنند. در این مطلب، قصد داریم درباره روش‌های پاداش دادن به کودک و باید و نبایدهای آن صحبت کنیم. با «بامانانا» همراه باشید.
چرا پاداش دادن به کودک اهمیت دارد؟
پاداش دادن به کودک یکی از موثرترین روش‌هایی است که موجب ایجاد انگیزه و تقویت پشتکار بچه‌ها می‌شود و آن‌ها را به ادامه و تکرار رفتارهای درست تشویق می‌کند. این روند به‌تدریج رفتارها و ویژگی‌های خوب را برای بچه‌ها به عادت تبدیل می‌کند. این فرآیند تا جایی ادامه پیدا می‌کند که این ویژگی‌ها به بخش جدایی‌ناپذیری از شخصیت کودک بدل شده و اصطلاحا در آن‌ها نهادینه می‌شوند.
ایجاد یک سیستم پاداش‌دهی قوی و مناسب، به‌ویژه در هفت سال ابتدایی زندگی کودک از اهمیت زیادی برخوردار است. چرا که در این بازه زمانی، مغز بچه به سرعت در حال رشد، یادگیری و توسعه مهارت‌های حیاتی است. اگر والدین بتوانند از سنین پایین برای فرزندشان سیستم پاداش‌دهی درستی ایجاد کنند، به احتمال قوی در سال‌های آتی شاهد به‌وجود آمدن عادات پسندیده‌ای در آن‌ها خواهند بود.
علاوه بر این، پاداش دادن به کودکان و تمجید از آن‌ها، باعث می‌شود فرزندان‌تان احساس خوبی نسبت به خودشان داشته باشند. این موضوع، به شکل‌گیری شخصیت آن‌ها و تقویت عزت نفس و اعتماد به‌نفس‌شان کمک می‌کند. شما با به‌کارگیری تکنیک‌های مناسب برای ارائه پاداش نه تنها فضای مثبتی برای رشد و نمو فرزندتان ایجاد می‌کنید، بلکه تا اندازه زیادی می‌توانید از بروز رفتارهای بد و ایجاد عادات ناپسند در او جلوگیری کنید.
انواع روش‌های پاداش دادن به کودک چیست؟
پاداش دادن به کودک از روش‌های مختلفی دارد. برای مثال، شما می‌توانید با دادن جوایز مادی مانند اسباب‌بازی، آب‌نبات، شیرینی یا هر شئ دیگری که قابل خریداری است فرزندتان را تشویق کنید. از سوی دیگر، برخی از پاداش‌ها رایگان هستند و بیشتر جنبه اجتماعی و عاطفی دارند. خبر خوب این است که تاثیرگذاری این نوع پاداش به مراتب قدرتمندتر از جوایز مادی یا نقدی است. مزیت پاداش عاطفی و اجتماعی این است که به صورت مداوم و بلافاصله پس از مشاهده رفتارهای مثبت می‌تواند در اختیار فرزندتان قرار بگیرد. برای این منظور، می‌توانید روش‌های زیر را به‌کار ببرید:
-
به فرزندتان محبت کنید
محبت کردن به کودک شامل در آغوش گرفتن، بوسیدن، نواختن ضربه‌ای آهسته و توام با مهربانی بر پشت یا بازوی او، نوازش و رفتارهایی از این قبیل است. یادتان باشد، محبت به‌موقع و به‌اندازه می‌تواند سرمایه عاطفی شگفت‌انگیز و سرشاری را در اختیار کودک قرار دهد و درست مانند زرهی از او در برابر بسیاری از آسیب‌ها و چالش‌های زندگی محافظت کند.
-
فرزندتان را ستایش و تمجید کنید
ستایش و تمجید از فرزندتان باید به شکل کاملا دقیق، موردی و به‌موقع انجام گیرد. به این ترتیب، شما با دقت به کودک‌تان نشان می‌دهید چه رفتارهایی را دوست دارید و کدام یک از آن‌ها را مناسب می‌دانید. یعنی، لازم است از بیان عبارات کلی مانند «تو دختر/پسر خیلی خوبی هستی» یا «کارهای عالی انجام می‌دی» اجتناب کنید. در عوض، می‌توانید به فرزندتان بگویید: «آفرین، این کارت عالی بود که وقتی داشتم تلفنی صحبت می‌کردم برای خودت آروم و بی‌سر و صدا بازی کردی» یا «ممنونم. این‌که اسباب‌بازی‌هات رو جمع‌آوری کردی و توی کمد گذاشتی کمک خیلی بزرگی بود.»
-
به فرزندتان توجه کرده و با او وقت‌گذرانی کنید
توجه به‌موقع و وقت‌گذرانی با کودک می‌تواند پاداش ارزشمندی برای او باشد. برای مثال، می‌توانید بخش قابل توجهی از اوقات فراغت‌تان را به بچه اختصاص داده و در این مدت با او بازی کنید، برایش کتاب بخوانید، با او کاردستی درست کنید یا با کمک هم غذا بپزید. فعالیت‌های دیگری مانند رفتن به پارک، سینما یا باغ‌وحش هم گزینه‌های خوبی هستند. با این حال، ممکن است انجام آن‌ها همیشه امکان‌پذیر نباشد.
پاداش دادن به کودک چه مزایایی دارد؟
-
رفتارهای خوب فرزندتان را تقویت می‌کند
نحوه واکنش شما بلافاصله پس از رفتارهای فرزندتان باعث می‌شود این رفتار کم و بیش تکرار شود. پاداش‌دهی به فرزندتان کمک می‌کند با روحیات شما آشناتر شود و اغلب، کارهایی را انجام دهد که بیشتر باب میل شماست. برای این منظور، خوب است ارائه پاداش به تعویق نیفتد و در فاصله بسیار کم یا بلافاصله پس از مشاهده یک رفتار خوب انجام گیرد.
-
اعتماد به‌نفسش را تقویت می‌کند
کودکان نوپا در طول روز بارها عباراتی مانند «نه»، «دیگه کافیه» و «این کار رو نکن» را از پدر و مادرشان می‌شنوند. این امری طبیعی است که تشخیص رفتارهای درست و غلط را برای‌شان امکان‌پذیر می‌کند. با این حال، شنیدن مداوم چنین عباراتی موجب کاهش عزت نفس و اعتماد به‌نفس بچه‌ها می‌شود. به این ترتیب، آن‌ها با خودشان فکر می‌کنند که هیچ کاری را نمی‌توانند به درستی انجام دهند. این در حالی است که گرفتن پاداش یا جایزه عاطفی به بچه می‌فهماند کار درستی را انجام داده و شما به‌اندازه کافی دوست‌اش دارید.
-
ارتباطش را با شما بهبود می‌بخشد
وقتی به فرزندتان جایزه می‌دهید، هر دوی شما از جهات مختلفی خوشحال می‌شوید. در واقع، خوشحالی شما از این است که کودک‌تان کار درستی انجام داده؛ این در حالی است که بچه از گرفتن پاداش و جلب نظر موافق شما شادمان می‌شود. این موضوع به‌معنای دستیابی به یک فصل مشترک ارزشمند بوده و به شکل قابل توجهی در بهبود روابط بچه‌ها با والدین‌شان تاثیرگذار است.
پاداش دادن به کودک چگونه باید انجام گیرد؟
برخی از والدین ممکن است فکر کنند که گرفتن اسباب‌بازی مورد علاقه یا جدیدترین و گرانبهاترین ابزارها و وسایل از بهترین روش‌های پاداش دادن به کودکان است. این طرز تفکر الزاما درست نیست. چرا که هدیه دادن تنها یکی از راه‌های پاداش‌دهی به شیوه ملموس است. شما در بسیاری از موارد می‌توانید هدایای ناملموس و تاثیرگذاری به فرزندتان بدهید. در واقع، والدین باید دادن جوایز مادی و غیرمادی را به‌گونه‌ای در برنامه پاداش‌دهی خود بگنجانند که هم بچه‌های‌شان را تشویق کنند و هم از مادی‌گرایی آن‌ها جلوگیری کنند.
گاهی تنها یک بوسه کوچک یا یک نوازش ساده می‌تواند انگیزه کافی را برای تکرار رفتارهای خوب در کودک ایجاد کند. به‌خاطر داشته باشید، پاداش و جایزه باید مطابق با تلاش کودک و بدون توجه به نتیجه به‌دست آمده برای‌اش در نظر گرفته شود. ممکن است فرزندتان برای انجام کاری به‌سختی تلاش کند و با این حال، نتواند به هدف دلخواه‌اش برسد. در این‌صورت، باز هم لازم است با تشویق، تمجید و اهدای جوایزی متناسب با سعی و تلاش کودک، پشتکار و اراده او را تحسین و اعتماد به‌نفس‌اش را تقویت کنید.
پاداش دادن به کودک چه تفاوتی با رشوه دارد؟
رشوه و پاداش دادن هر دو از جمله اقداماتی هستند که برای ایجاد انگیزه در کودک و ترغیب او به انجام رفتارهای مناسب انجام می‌گیرند. اما تفاوت اصلی آن‌ها این است که رشوه معمولا درست در میانه یک رفتار منفی و برای متوقف کردن آن به بچه داده می‌شود. این در حالی است که سیستم پاداش‌دهی روی کارهای مثبت تمرکز دارد. برای مثال، تصور کنید فرزندتان از موضوعی به‌شدت عصبانی است و با تمام وجود گریه و داد و فریاد می‌کند. شما با خرید بستنی تصمیم می‌گیرید او را آرام کرده و حواس‌اش را پرت کنید. در این صورت، شما به بچه رشوه داده‌اید تا رفتار ناپسندش را متوقف کند. خبر بد این است که انجام این کار موجب تقویت رفتار ناخوشایند کودک می‌شود. کودکانی که به‌طور معمول رشوه دریافت می‌کنند به‌تدریج یاد می‌گیرند با تحت فشار قرار دادن والدین به اهداف‌شان برسند. به این ترتیب، چرخه رفتار بد متوقف نمی‌شود و تداوم پیدا می‌کند.
از سوی دیگر، پاداش دادن به کودک تنها در صورتی انجام می‌گیرد که فرزندتان رفتار مثبتی از خودش نشان دهد یا برای رسیدن به هدفی به‌سختی تلاش کند. برای مثال، شما می‌توانید از قبل با کودک توافق کنید که هر وقت اتاقش را مرتب کرد برایش بستنی بخرید. یا به‌عنوان مثال، به او بگویید «اگه توی مطب دندون‌پزشک همکاری کنی موقع برگشتن به خونه برات بستنی می‌خرم» در هر دو مورد، بچه به‌وضوح متوجه می‌شود که برای دریافت پاداش مورد نظر باید مطابق انتظار شما عمل کند.
به عبارت ساده، رشوه دادن یک راهکار کوتاه‌مدت و آسان است که می‌تواند مشکلات طولانی‌مدت و پیچیده‌ای را به‌وجود آورد. این در حالی است که پاداش به‌موقع و مناسب می‌تواند به بهبود رفتارها و تقویت عادات مثبت در کودکان کمک کند.
دادن پاداش‌های بی‌شمار به کودک چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟
پاداش دادن به کودک اگر به‌اندازه، به‌موقع و متناسب با تلاش‌های او نباشد می‌تواند درست مانند رشوه عمل کرده و پیامدهای منفی ایجاد کند. در واقع، اگر شما برای هر حرکت و رفتار فرزندتان یک جایزه ملموس در نظر بگیرید، تنها انگیزه مادی را در او تقویت کرده‌اید. خوب است بدانید، این روش فقط در کوتاه‌مدت موثر خواهد بود. چرا که دادن هدایای بی‌شمار کمکم تاثیر معکوس‌اش را نشان داده و انگیزه او را برای اقدامات مثبت کاهش می‌‌دهد. در اصل، بچه با خودش فکر می‌کند «مامان و بابا به‌هر حال جایزه‌های زیادی برام می‌خرن. حالا اگه این بار هم طبق انتظارات‌شون عمل نکنم، طوری نمی‌شه».
به این ترتیب، انگیزه درونی و سخت‌کوشی کودک به‌تدریج کم‌تر شده و انتظارات او از شما بیشتر می‌شود. یعنی، با گذشت زمان توقع دارد هدایای گران‌قیمت‌تر و بزرگ‌تری دریافت کند. این چرخه معیوبی است که هیچ‌گاه به پایان نمی‌رسد. برای جلوگیری از این مشکلات، پیشنهاد می‌کنیم در اغلب موارد به‌جای هدایای مادی از پاداش‌های معنوی مانند آن‌چه پیش‌تر برایتان گفتیم استفاده کنید. برای مثال، می‌توانید جملات و عبارات مثبت و محبت‌آمیزی را برای‌اش بنویسید و روی یخچال بچسبانید. کاری کنید که با هر دستاوردی به‌شیوه‌ای عاطفی احساس غرور کرده و درک کند که رفتارهای‌اش از نظر شما ارزشمند و مطلوب است. این روش در طولانی‌مدت انگیزه‌های درونی بچه را تقویت کرده و به توسعه اهداف‌اش کمک می‌کند.
اثر توجیه اضافی چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
اثر توجیه اضافی یا Overjustification Effect یکی از مشکلاتی است که در اثر زیاده‌روی در پاداش دادن به کودک و تاکید بیش از اندازه بر ایجاد انگیزه‌های بیرونی برای فعالیت‌های مورد علاقه بچه‌ها به‌وجود می‌آید. منظور این است که وقتی فرزندتان به‌صورت کاملا خودانگیخته و ذاتی از انجام فعالیت یا کار خاصی لذت می‌برد دیگر نباید برای تداوم آن کار به جایزه دادن متوسل شوید. یادتان باشد که این موضوع با تشویق و ارزشمند دانستن تلاش‌های بچه تفاوت دارد. برای مثال، اگر فرزندتان به صورت خودکار از کمک کردن در خانه لذت می‌برد، دیگر نباید به او بگویید «اگر کمکم کنی برات بستنی می‌خرم.»
با انجام این کار شما نه تنها او را ترغیب نمی‌کنید، بلکه انگیزه‌ها و لذت درونی او را کاهش می‌دهید. به این ترتیب، فرزندتان به‌تدریج تمایل کم‌تری برای مشارکت در کارهای خانه خواهد داشت. در عوض، پیشنهاد می‌کنیم در رابطه با کارهای مورد علاقه فرزندتان به روش‌های غیرمادی و عاطفی او را تحسین کرده و از او قدردانی کنید.
سخن آخر
در این مطلب، برایتان درباره روش‌های پاداش دادن به کودک و باید و نبایدهای آن گفتیم. نظر شما چیست؟ شما برای تشویق فرزندتان چه نوع پاداشی را در نظر می‌گیرید؟ چگونه رفتارها و عادات خوب را در او تقویت می‌کنید؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به‌اشتراک بگذارید.
