سن زبان باز کردن کودک؛ از چه زمانی منتظر اولین کلماتش باشیم؟
چطور به درست صحبت کردن کودکتان کمک کنید
اینجا اطلاعات مفیدی درباره سن زبان باز کردن کودک برایتان نوشته‌ایم. اگر شما هم در انتظار شنیدن نخستین جملات کودکتان هستید، با «با مامانا» همراه باشید.
سن زبان باز کردن کودک هم درست مانند سایر مراحل رشد و تکامل به عوامل گوناگونی بستگی دارد. بنابراین، نمی‌توان زمان قطعی و کاملا مشخصی را برای حرف زدن بچه‌ها تعیین کرد. با این حال، لازم است فرزندتان در سنین به‌خصوصی به‌طور نسبی مهارت‌هایی را کسب کند.
آغاز فرآیند حرف زدن در نخستین ماه‌های زندگی
اغلب بچه‌ها در سراسر جهان، قبل از این‌که حرف زدن واقعی را یاد بگیرند به‌تدریج صدای اطرافیان‌شان را می‌شناسند؛ به تغییر لحن آن‌ها پاسخ میدهند؛ مسیر صدا را دنبال می‌کنند؛ و به درخواست‌ها و دستورالعمل‌های ساده واکنش نشان میدهند. این روند از همان نخستین روزهای زندگی شروع می‌شود و تا ۳ سالگی در بالاترین سطح خود ادامه می‌یابد.
به خاطر داشته باشید، مغز کودک در ۳ سال اولیه زندگی به سرعت در حال رشد است. نخستین گفت‌وگوهای کودکتان با شما درست پس از تولد، به روش غیر کلامی و از طریق گریه و جیغ و داد اتفاق می‌افتد. با وجود همه شباهت‌های موجود، سن زبان باز کردن کودک و زمان ادا کردن اولین کلمات و جملات معنی‌دار در همه بچه‌ها یکسان نبوده و به عوامل مختلفی بستگی دارد.
با این حال، فرآیند تکامل گفتاری کودکان دارای نقاط عطف ویژه و مهمی است که نشان‌دهنده سلامت کامل کودک هستند. بنابراین، فارغ از زمان زبان باز کردن بچه‌ها لازم است این نقاط عطف را در نظر بگیرید و در صورت مشاهده نکردن هر یک از آن‌ها در زمان مناسب به پزشک مراجعه کنید.
سن زبان باز کردن کودک و مهم‌ترین نقاط عطف آن
۳ ماهگی
در ۳ ماهگی، کودک شما به صدای‌تان گوش می‌دهد؛ هنگام صحبت کردن به صورت شما نگاه می‌کند؛ و روی خود را به سمت منبع تولید صدا و موسیقی می‌چرخاند. در این سن، بسیاری از نوزادان فرکانس صداهای زنانه را به مراتب واضح‌تر از اصوات مردانه تشخیص داده و نسبت به آن‌ها واکنش بهتری نشان میدهند. در عین حال، بچه‌ها در این سن و سال بیشتر به آواها و نواهایی عکس‌العمل نشان میدهند که در دوران جنینی در معرض آن‌ها قرار داشته‌اند. در پایان ۳ ماهگی، فرزندتان تدریجا غرغر می‌کنند و با ایجاد صدایی شاد، ملایم، تکراری و آوازگونه حسابی سر و صدا راه می‌اندازد. در واقع، او با ایجاد این صداها تلاش می‌کند با شما و سایر اطرافیانش ارتباط برقرار کند.
۶ ماهگی
در ۶ ماهگی، فرزندتان علاوه بر غرغر کردن، اصواتی را ایجاد می‌کند که به برخی از ساده‌ترین واژه‌های کاربردی توسط شما شباهت دارند. به همین دلیل است که در این سن معمولا کلماتی نظیر «بابا» یا «ماما» از دهان کودک شنیده می‌شود. در پایان ۶ ماهگی یا ۷ ماهگی، نوزادان نام خود را یاد می‌گیرند و به آن پاسخ میدهند. به‌علاوه، در این سن کودکان می‌توانند زبان مادری خود را تشخیص دهند و از لحن صدای خود برای بیان ناراحتی یا خوشحالی‌شان استفاده کنند. برخی از والدین، صداهایی مانند «بابا» یا «ماما» را به‌عنوان نخستین کلمات کودک‌شان تفسیر می‌کنند. با این حال، خوب است بدانید این سر و صداها معمولا رشته‌ای از هجاهای تصادفی هستند که از درک واقعی ناشی نشده و معنای خاصی ندارند.
۹ ماهگی
پس از ۹ ماهگی، نوزادان می‌توانند برخی از کلمات اساسی مانند «نه» و «بای-بای» را درک کنند. در این سن، بیشتر بچه‌ها برای برقراری ارتباط، طیف گسترده‌ای از صداها را به‌کار می‌برند.
فاصله ۱۲ تا ۱۸ ماهگی
در سنین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی، بچه‌ها کم‌کم برخی از ساده‌ترین کلمات مانند «بابا» و «مامان» را به‌شیوه معنی‌داری به‌کار می‌برند. به‌علاوه، در این سنین فرزندتان می‌توانند درخواست‌ها و دستورالعمل‌های کوتاه را درک کند؛ البته، این موضوع به معنای آن نیست که حتما از آن‌ها تبعیت خواهد کرد.
۱۸ ماهگی
در این سن، فرزندتان علاوه بر بیان چند کلمه ساده و معنادار برخی از افراد، اشیاء و اعضای بدن خود را می‌شناسد. بنابراین، کافی است از او بخواهید مامان و بابا را نشان دهد یا به بینی، زبان و چشم‌هایش اشاره کند تا او هم با شادی و اعتماد به‌نفس آن‌ها را نشان دهد. به‌علاوه، در این سن معمولا بچه‌ها می‌توانند کلمات پایانی جملات شما را تکرار کنند یا با تقلید از هجاهای شنیده شده برای اشیاء مختلف، اسامی منحصر به‌فرد و تازه‌ای بسازند.
۲ سالگی
در این سن، بچه‌ها معمولا چند واژه را در عبارات کوتاه ۲ تا ۴ کلمه‌ای می‌گنجانند و به سبک خودشان جمله‌سازی می‌کنند. برای مثال، جملات کوتاهی نظیر «مامان خداحافظ» یا «من شیر» در ۲ سالگی از زبان کودکان شنیده می‌شوند. به‌علاوه، در ۲ سالگی بچه‌ها به‌طور معمول با اسامی تعداد بیش‌تری از اشیاء و برخی از مفاهیم انتزاعی مانند مالکیت، آشنایی یافته و از عباراتی نظیر «مال من» زیاد استفاده می‌کنند.
۳ سالگی
در ۳ سالگی، دایره لغات فرزندتان به سرعت و به شکل قابل توجهی گسترش می‌یابد. در این سن، بچه‌ها کم‌کم با واژگان نمادین و انتزاعی بیش‌تری آشنا شده و معنی کلماتی مانند «حالا»، «ناراحت»، «خوشگل» یا حتی مفاهیم فضایی نظیر «داخل» را می‌شناسند.
چگونه می‌توانید برای تکلم به کودکتان کمک کنید؟
فرزندتان مدت‌ها قبل از این‌که توانایی صحبت کردن داشته باشد متوجه بسیاری از گفته‌های شما می‌شود. اغلب بچه‌ها درست زمانی که برای بیان منظورشان از سر و صدا یا حتی یکی دو کلمه استفاده می‌کنند به‌راحتی می‌توانند معنی ۲۵ کلمه یا بیشتر را درک کنند. خبر خوب این است که نحوه و مدت تعامل شما با کودکتان به شکل قابل توجهی در یادگیری تکلم تاثیرگذار خواهد بود. در ادامه برایتان توضیح می‌دهیم که چگونه می‌توانید برای تکلم به فرزندتان کمک کنید:
فرزندتان را با دقت زیر نظر داشته باشید
بچه‌ها در نخستین ماه‌های زندگی معمولا برای بیان خواسته‌های‌شان از روش‌های غیرکلامی استفاده می‌کنند. برای مثال، آن‌ها دست‌های‌شان را بالا می‌گیرند تا از شما بخواهند بغل‌شان کنید؛ یا بشقاب غذا را هل میدهند تا به شما بفهمانند که سیر شده‌اند. در این چنین مواقعی، لازم است با بچه‌ها تماس چشمی برقرار کنید و به تلاش آن‌ها برای برقراری ارتباط واکنش نشان دهید. به این ترتیب، کودکتان تشویق می‌شود از روش‌های بهتر و معمول‌تری برای تعامل با شما استفاده کند.
گوش کنید
تا جای ممکن به غرغرها و سر و صداهای فرزندتان گوش کنید و به آن‌ها توجه نشان دهید. بچه‌ها تلاش می‌کنند صدا و زیر و بم لحن‌تان را تقلید کرده و از این طریق با شما ارتباط برقرار کنند. بنابراین، لازم است با دقت و شکیبایی کامل به صداهای تولید شده توسط بچه‌ها گوش کنید تا آن‌ها برای حرف زدن با شما ترغیب شوند.
تشویق کنید
به خاطر داشته باشید، بخش قابل توجهی از قدرت تکلم فرزندتان به واکنش‌های شما ارتباط دارد. در واقع، بچه‌ها همه عکس‌العمل‌های والدین را تحت نظر دارند و روش بیان افکار و ایده‌های خودشان را با این رفتارها سازگار می‌کنند. بنابراین، لازم است نسبت به کوچک‌ترین و حتی گیج‌کننده‌ترین تلاش‌های بچه‌ها برای صحبت کردن واکنش نشان دهید و با لبخند و شکیبایی آن‌ها را برای ادامه مسیر تشویق کنید.
تا جای ممکن با بچه‌ها حرف بزنید
بچه‌ها عاشق شنیدن صدای والدین‌شان هستند. فراموش نکنید، هر چه بیشتر با فرزندتان حرف بزنید، بیشتر به رشد و تکامل مهارت‌های گفتاری او کمک خواهید کرد. برای این منظور، لازم است با استفاده از کلمات ساده و جملات کوتاه و صحیح با بچه‌ها صحبت کنید. برای مثال، وقتی فرزندتان می‌گوید: «توروروخ می‌خوام.» به او بگویید: «تخم‌مرغ می‌خوای؟ الان آماده می‌کنم.» به این ترتیب، فرزندتان برای صحبت کردن با شما بیشتر تلاش می‌کند و در عین حال، تلفظ درست کلمات را زودتر یاد می‌گیرد.
به جزئیات اشاره کنید
زمانی‌که فرزندتان برای گرفتن مقدار بیش‌تری ماکارونی به میز اشاره می‌کند بهتر است فقط غذای بیش‌تری به او ندهید. در عوض، لازم است به او بگویید: «باز هم ماکارونی می‌خوای؟ این ماکارونی کلی پنیر داره. خیلی خوشمزه است.» به این ترتیب، به‌تدریج دایره واژگان فرزندتان را گسترش داده و به او یاد می‌دهید برای بیان خواسته‌هایش از جملات و مفاهیم پیچیده‌تری استفاده کند.
روایت‌گر باشید
در حین شستن، لباس پوشاندن، شیر دادن و عوض کردن کودکتان در مورد کاری که انجام می‌دهید صحبت کنید. برای مثال، به او بگویید: «بیا همین الان این جوراب‌های آبی را بپوشیم.» یا «من مرغت را برات میارم.» به این ترتیب، کودکتان به‌تدریج یاد می‌گیرد تجربیات خود را به‌شیوه معناداری بیان کرده و از مهارت‌های کلامی خود در مکان مناسب استفاده کند.
حمایت کنید
برای حمایت از فرزندتان لازم است حتی زمانی‌که متوجه گفته‌های او نمی‌شوید به تلاش خود ادامه دهید. به‌آرامی و با شکیبایی کامل آن‌چه را فکر می‌کنید گفته می‌شود تکرار کنید و بپرسید آیا درست است یا خیر. در این روند، تا جای ممکن به کودکتان توجه و محبت کنید. به این ترتیب، او از سعی کردن برای برقراری ارتباط با شما دلسرد نمی‌شود و احساس می‌کند برای هر تلاشی پاداشی گرفته است.
بازی کنید
در طول روز، تا می‌توانید با فرزندتان بازی کنید. در حین انجام این کار، نقش‌های مختلفی را عهده‌دار شوید، به تقلید صدا بپردازید و کودک درون‌تان را آزاد بگذارید تا با فرزندتان بازی کند. این روش وقت‌گذرانی با کودکان از موثرترین عواملی است که علاوه بر تقویت مهارت‌های کلامی به مستحکم‌تر شدن پیوند عاطفی میان شما و فرزندتان کمک می‌کند.
در حین بازی، اجازه بدهید فرزندتان رهبری کند
در طول زمان بازی، توجه و علایق کودکتان را دنبال کنید تا نشان دهید که مهم‌ترین اصل در یک بازی برقراری ارتباط دو طرفه، صحبت کردن و گوش دادن، رهبری و دنبال کردن است. تا جای ممکن، کنترل اوضاع را به فرزندتان سپرده و از این طریق به رشد اعتماد به‌نفس او هم کمک کنید.
برای بچه‌ها با صدای بلند کتاب بخوانید
خواندن کتاب، داستان‌های سرگرم‌کننده و اشعار و آوازهای کودکانه از بهترین روش‌هایی است که به رشد مهارت‌های کلامی بچه‌ها کمک می‌کند. به‌علاوه، کتاب‌خوانی و داستان‌سرایی برای بچه‌ها فعالیتی آرامش‌بخش، شاد و مفرح است و در طولانی‌مدت مطمئنا آن‌ها را به افرادی کتاب‌خوان تبدیل می‌کند.
با لحن و گرامر صحیح صحبت کنید
تا جای ممکن، برای حرف زدن با بچه‌ها از دستور زبان و لحن درستی استفاده کرده و از تکرار واژه‌های شیرین کودکانه بپرهیزید. البته، این به معنای آن نیست که باید اشتباهات بچه‌ها را دائما به آن‌ها گوشزد کنید؛ چرا که انجام مداوم این کار موجب از بین رفتن اعتماد به‌نفس آن‌ها شده و تلاش بچه‌ها را برای صحبت کردن کاهش خواهد داد.
از چه زمانی باید نگران صحبت نکردن فرزندتان باشید؟
تاخیر در زبان باز کردن یکی از رایج‌ترین اختلالات ارتباطی است که تقریبا در ۵ تا ۱۰ درصد از کودکان سراسر جهان دیده می‌شود. این تاخیر ممکن است از برخی مشکلات شنوایی، گفتاری، اختلالات روانشناختی یا ترکیبی از موارد یاد شده ناشی شود. به والدین توصیه می‌شود با مشاهده نشانه‌های زیر به پزشک مراجعه کنند:
• غرغر نکردن و سر و صدا نکردن کودک تا سن ۱۵ ماهگی؛
• ناتوانی در استفاده از کلمات ساده تا سن ۲ سالگی؛
• ناتوانی در بیان جملات کوتاه تا سن ۳ سالگی؛
• مشکل در پیروی از دستورالعمل‌ها؛
• تلفظ نادرست یا قدرت بیان بسیار ضعیف؛
• مشکل در کنار هم قرار دادن کلمات در یک جمله و برقراری رابطه معنادار میان واژه‌ها
عوامل موثر در دیر زبان باز کردن کودک کدامند؟
تاخیر در سن زبان باز کردن کودک به عوامل گوناگونی ارتباط دارد. براساس مطالعات، در اغلب مواقع ترکیبی از عوامل مختلف موجب این اختلال می‌شود. برخی از شایع‌ترین دلایل دیر زبان باز کردن بچه‌ها عبارتند از:
بی‌توجهی والدین
والدینی که به اندازه کافی با فرزندان‌شان بازی، صحبت و وقت‌گذرانی نمی‌کنند معمولا از دیر زبان باز کردن آن‌ها شکایت می‌کنند. فراموش نکنید، بی‌توجهی شدید می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی در رشد مهارت‌های کلامی و سایر توانایی‌های کودکان شود.
وراثت
وراثت و داشتن سابقه خانوادگی مشکلات گفتاری یا زبانی از مهم‌ترین عوامل موثر در دیر زبان باز کردن کودکان است.
اختلالات شنوایی
بچه‌هایی که دچار اختلالات شنوایی هستند معمولا دیرتر از سایرین زبان باز می‌کنند؛ چرا که آن‌ها قادر به شنیدن کلمات و جملات نبوده و به سختی می‌توانند اصول برقراری ارتباط کلامی را یاد بگیرند.
اوتیسم
ابتلا به اوتیسم می‌تواند موجب دیر زبان باز کردن کودک شود. با این حال، این اختلال در همه کودکان مبتلا به اوتیسم مشاهده نمی‌شود.
از دیگر عوامل موثر در دیر زبان باز کردن کودکان می‌توان موارد زیر را برشمرد:
• تولد زودهنگام و پیش از موعد
• پایین بودن وزن نوزاد در هنگام تولد
• پایین بودن سطح تحصیلات والدین
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم برخی از مفیدترین اطلاعات را درباره سن زبان باز کردن کودک و مشکلات احتمالی آن با شما به‌اشتراک بگذاریم. با توجه به آن‌چه گفته شد برای کمک به رشد مهارت‌های کلامی فرزندتان لازم است تا جای ممکن با او بازی کنید؛ همراه با او کتاب و آواز بخوانید؛ و همچنین، نام اشیاء و افراد مختلف را مرتبا برایش بازگو کنید. در عین حال، لازم است با دقت تمام فرزندتان را تحت نظر داشته باشید و کلیه علائم و نشانه‌های مربوط به وجود هرگونه اختلال در سلامتی او را جدی بگیرید.
