بهترین روش‌های رفتار با کودک چاق؛ راهنمایی برای والدین و مراقبان کودک
احتمالا شما هم شنیده‌اید که این روزها چاقی و اضافه وزن بچه‌ها به یک معضل جهانی تبدیل شده است. براساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، در طی ۳۰ سال گذشته تعداد کودکان مبتلا به چاقی در کل جهان تقریبا دو برابر شده است. بنابراین، بسیاری از والدین نگران هستند که نکند این روند بر روی فرزند آن‌ها هم تاثیر بگذارد. در این مطلب، درباره رفتار با کودک چاق و روش‌های کمک به او صحبت می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم با ما همراه باشید.
چاقی دوران کودکی چیست؟
پیش از آشنایی با روش‌های رفتار با کودک چاق، لازم است بدانید چاقی دوران کودکی چیست؟ و چه زمانی باید نگران اضافه وزن فرزندتان باشید. چاقی بچه‌ها یک بیماری پیچیده است که با محاسبه قد، وزن و با توجه به جنسیت می‌توان آن را تشخیص داد. زمانی که وزن کودک با قد او نسبت درستی نداشته باشد و بالاتر از حد معمول باشد لازم است آستین‌ها را بالا بزنید و کمک‌اش کنید تا به میزان نرمال برسد. براساس نظر متخصصان، بهترین روش تشخیص چاقی کودک این است که به نمودار رشد او مراجعه کرده و صدک وزن بچه را تخمین بزنید.
البته، محاسبه شاخص توده بدنی یا BMI هم روش مفیدی برای تشخیص چاقی یا اطمینان از تناسب وزن است. اما این روش، معمولا برای افراد بالاتر از ۲۰ سال مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، برای تعیین BMI، کافی است وزن کودک بر حسب کیلوگرم را بر مجذور قد (kg/m2) او تقسیم کنید. اگر عدد به‌دست آمده بالاتر از ۲۵ باشد متوجه می‌شوید فرزندتان دارای اضافه وزن است.
چه دلایلی موجب چاق شدن کودکان می‌شود؟
تعیین نوع رفتار با کودک چاق و انتخاب روش موثر برای کمک به او نیازمند آشنایی با دلایل اضافه وزن بچه است. متاسفانه هنوز هم در سراسر دنیا خانواده‌هایی وجود دارند که چاقی را نشانه سلامت کودک می‌دانند یا به‌وضوح به بچه‌های تپل علاقه بیش‌تری نشان میدهند. این نوع نگرش را می‌توان از اصلی‌ترین عواملی دانست که نهایتا به اضافه وزن کودکان می‌انجامد. از اصلی‌ترین دلایل چاقی بچه‌ها می‌توان موارد زیر را برشمرد:
۱. الگوی رفتاری خانواده
الگوی رفتاری خانواده از جمله، عادات غذایی ناسالم و کم تحرکی می‌تواند موجب چاقی کودکان بشود. ایجاد تناسب در کالری دریافتی با کالری مصرفی به شکل قابل توجهی در تعیین وزن بچه تاثیرگذار است. خانواده‌های پرمشغله بیشتر از غذاهای آماده، فست فود و نوشیدنی‌های پر کالری استفاده می‌کنند. این خوراکی‌ها در مقایسه با غذاهای سالم از ویتامین‌ها و مواد معدنی کم‌تری برخوردارند و به اصطلاح، ارزش غذایی پایین‌تری دارند. به‌علاوه، کودکان این خانواده‌ها زمان اندکی را در خارج از منزل سپری می‌کنند و بیشتر وقت‌شان را در محیط‌های دربسته به انجام بازی‌های ویدیویی یا تماشای تلویزیون می‌گذرانند.
۲. ژنتیک
عوامل ژنتیکی احتمال ابتلای کودک به چاقی را افزایش میدهند. بچه‌هایی که والدین یا خواهر و برادر چاقی دارند ممکن است بیش از دیگر همسالان‌شان در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار بگیرند. براساس مطالعات، ژن‌های خاصی وجود دارند که ممکن است در افزایش وزن نقش داشته باشند.
۳. مشکلات اقتصادی و اجتماعی
مشکلات اقتصادی و اجتماعی به شکل قابل توجهی در اضافه وزن بچه‌ها تاثیرگذارند. بالا بودن هزینه دسترسی به میوه‌جات، انواع سبزی، مواد پروتئینی؛ نبود سیستم‌های مشاوره‌ای کم‌هزینه یا رایگان؛ دسترسی محدود به امکانات تفریحی یا پارک‌ها از عوامل تعیین‌کننده‌ای هستند که بر نوع خوراک و سبک زندگی کودکان اثر می‌گذارند و نهایتا موجب چاقی آن‌ها می‌شوند.
۴. عوامل فرهنگی
گسترش رستوران‌های زنجیره‌ای و فست فودها، توسعه تبلیغات مربوط به استفاده از میان وعده‌های ناسالم و رواج چنین فرهنگی از دلایل مهمی است که به چاقی بچه‌ها منتهی می‌شود.
۵. اختلالات هورمونی
اختلالات هورمونی یکی دیگر از عوامل چاقی کودکان است. البته، مطالعات نشان داده‌اند تعداد بسیار کمی از بچه‌ها به‌واسطه بیماری یا وجود چنین اختلالاتی اضافه وزن پیدا می‌کنند. با این حال، تشخیص این امر برعهده افراد متخصص است. یعنی، تنها با مراجعه به پزشک و انجام معاینات فیزیکی و آزمایش خون می‌توانید از سلامت هورمونی فرزندتان اطمینان یابید.
۶. مصرف برخی از داروها
بعضی از بچه‌ها به‌واسطه ابتلا به آلرژی، التهاب یا برخی از بیماری‌های دیگر باید داروهای کورتون‌دار یا ضد حساسیت مصرف کنند. استفاده از این قبیل داروها می‌تواند موجب تجمع آب میان بافتی، افزیش اشتها و بالا رفتن وزن کودک شود.
مناسب‌ترین رفتار با کودک چاق چیست؟
۱. روی کاهش وزن تمرکز نکنید
بدن کودکان همواره در حال رشد است و به دریافت منظم مواد غذایی باکیفیت نیاز دارد. متخصصان استفاده از روش‌های سنتی کاهش وزن را برای آن‌ها توصیه نمی‌کنند. دلیل‌اش هم این است که کاهش کالری‌های دریافتی یا به اصطلاح رژیم گرفتن می‌تواند روند کسب ویتامین و املاح معدنی و تامین انرژی لازم برای ادامه فعالیت‌های روزانه را در بچه‌ها مختل کند. پس، به‌جای تمرکز بر کاهش وزن لازم است روی ایجاد عادات غذایی سالم تمرکز کرده و برای به‌کارگیری بهترین استراتژی‌ها با پزشک مشورت کنید.
۲. خوراکی‌های مغذی را در اختیارش بگذارید
اهمیت خودن مواد غذایی سالم و با کیفیت را برای فرزندتان توضیح دهید و غذاهای سالم، متعادل و کم‌چرب را در اختیارش بگذارید. با این روش، به‌تدریج عادات غذایی فرزندتان تغییر کرده و به خوردن غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات، لبنیات، حبوبات و گوشت بدون چربی تمایل بیش‌تری پیدا می‌کند.
۳. حجم وعده‌های غذایی را کاهش دهید
پرخوری از اصلی‌ترین دلایل چاقی است. یکی از بهترین روش‌های مقابله با پرخوری این است که به‌تدریج حجم خوراک مصرفی در هر وعده غذایی را کاهش دهید. متخصصان توصیه می‌کنند مقدار غذای کودک را در هر یک از وعده‌ها به حدود ۸۵ گرم مرغ، گوشت یا ماهی بدون چربی، نصف فنجان برنج یا ماکارونی پخته شده و ۶۵ گرم پنیر کم‌چرب برسانید.
۴. مدت زمان استفاده از تلفن همراه و بازی‌های کامپیوتری را محدود کنید
اغلب بچه‌ها بخش قابل توجهی از وقت مفید روزانه‌شان را صرف انجام تکالیف، مطالعه درس و کتاب، بازی‌های کامپیوتری، حضور در رسانه‌های اجتماعی و تماشای تلویزیون می‌کنند. بنابراین، با اطمینان می‌توان گفت کودکان بیشتر ساعات روز را بدون تحرک سپری می‌کنند. طبیعتا انجام تکالیف و مطالعه کتاب ضرورت دارد و نمی‌توان زمان آن را کاهش داد. اما شما با کم کردن زمان استفاده از تلفن همراه، تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری می‌توانید بچه‌ها را به تحرک بیشتر ترغیب کنید. متخصصان پیشنهاد می‌کنند روزانه ۲ ساعت را برای فعالیت‌های آنلاین و تماشای فیلم، سریال و کارتون در نظر بگیرید و در سایر اوقات، بچه‌ها را به حرکت تشویق کنید.
۵. فعالیت‌های بدنی کودک را افزایش دهید
براساس مطالعات، بچه‌ها روزانه حداقل باید یک‌ساعت ورزش کنند و به انجام فعالیت‌های بدنی پرتحرک بپردازند. برای این منظور، می‌توانید فرزندتان را در باشگاه‌های ورزشی ثبت‌نام کنید یا آن‌ها را تشویق کنید که بدوند، طناب بزنند و دوچرخه‌سواری یا شنا کنند.
۶. از خرید و نگهداری خوراکی‌های وسوسه‌انگیز اجتناب کنید
وجود خوراکی‌های ناسالم در منزل به‌شدت اغواکننده است. کافی است انواع چیپس، پفک، بستنی، شکلات یا نوشابه را در منزل نگهداری کنید. به زودی متوجه می‌شوید بخش قابل توجهی از روز را در حال فکر کردن به این خوراکی‌ها هستید. وقتی بزرگسالان چنین حال و روزی دارند، تکلیف بچه‌ها کاملا روشن است. پیشنهاد می‌کنیم تا جای ممکن از تهیه خوراکی‌های پر نمک، پر چرب یا قندی خودداری کرده و مواد غذایی سالم را جایگزین‌شان کنید.
۷. الگوی خوبی باشید
والدین مهم‌ترین الگوی بچه‌ها هستند. ضرب‌المثل معروفی هست که می‌گوید: «بچه‌ها حرف‌تان را گوش نمی‌کنند؛ رفتارتان را تکرار می‌کنند.» شما با تغییر سبک زندگی، نوع خوراک و افزایش فعالیت‌های بدنی علاوه بر حفظ سلامت‌تان می‌توانید به فرزندتان هم کمک کنید. برای این منظور، لازم است از خوردن غذاهای چرب و شور، خوراکی‌های فرآوری شده و شیرینی‌جات بپرهیزید و مواد غذایی سالم را جایگزین این‌ها کنید. در عین حال، حتما ساعتی از روز را ورزش کرده و به انجام فعالیت‌های مفید و کم هزینه‌ای مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری بپردازید. با تداوم این رفتار، مطمئن باشید فرزندتان هم پا جای پای شما می‌گذارد و شرایط فیزیکی‌اش بهبود می‌یابد.
۸. موقع غذا خوردن تلویزیون را خاموش کنید
به گفته متخصصان، تماشای تلویزیون در هنگام غذا خوردن منجر به پرخوری می‌شود. تحقیقات نشان میدهند، کودکانی که در حال تماشای تلویزیون غذا می‌خورند بیش از دیگر همسالان‌شان در معرض خطر چاقی قرار دارند.
چگونه می‌توانم عادات غذایی سالم را در فرزندم تقویت کنم؟
- ایجاد عادات غذایی سالم، بهترین و موثرترین رفتار با کودک چاق به حساب می‌آید. برای این منظور، لازم است همیشه مقدار قابل توجهی خوراکی‌های سالم، انواع میوه‌ها و سبزیجات، غلات و آجیل را خریداری کرده و در منزل نگهداری کنید. به این ترتیب، بچه‌ها به‌محض گرسنه شدن می‌توانند به مواد غذایی باکیفیت، متنوع و سالم دسترسی داشته باشند.
- برای خرید مواد غذایی و مایحتاج منزل بچه‌ها را با خودتان همراه کنید. با این کار، به‌تدریج به فرزندتان یاد می‌دهید که در میان قفسه‌های مملو از خوراکی‌های ناسالم، مواد غذایی مفیدی را انتخاب کند که هم خوشمزه هستند و هم سلامت او را به خطر نمی‌اندازند.
- فرزندتان را تشویق کنید که آرام غذا بخورد و آن را به‌خوبی بجود. به این ترتیب، بچه‌ها به مراتب زودتر از همیشه احساس سیری کرده و از پرخوری اجتناب می‌کنند.
- صرف وعده‌های غذایی را به یک مراسم دلچسب خانوادگی تبدیل کنید و تا جای ممکن از تنها غذا خوردن بپرهیزید. در غیر این صورت، اضطراب و سرعت غذا خوردن بچه‌ها افزایش می‌یابد.
- در طول روز، زمان مشخصی را برای صرف میان وعده‌های سالم در نظر بگیرید. با انجام این کار، هم اشتهای فرزندتان را در هنگام صرف غذای اصلی کنترل می‌کنید و هم از ریزه‌خواری کودک جلوگیری می‌کنید.
- هرگز خوراکی‌ها و مواد غذایی را به‌عنوان پاداش برای کودک در نظر نگیرید. برای مثال، از گفتن جملاتی از این قبیل خودداری کنید: «اگه همه سبزیجات توی بشقابت رو بخوری، بستنی بهت میدم.»، «اگه دختر خوبی باشی، امشب پیتزا برات می‌گیرم.» یا «اگه خوب ورزش کنی، بعدش اجازه میدم شیرینی بخوری.» به این ترتیب، نه تنها برنامه غذایی فرزندتان را مختل می‌کنید بلکه پیام اشتباهی را درباره فعالیت‌ها و مواد غذایی سالم به او انتقال می‌دهید.
- بر وعده‌های غذایی فرزندتان در خارج از منزل هم نظارت کنید. برای مثال، برنامه غذایی مدرسه را چک کنید و از سلامت و کیفیت خوراکی‌ها اطمینان یابید. در صورت امکان، خوب است غذای بچه را در منزل آماده کرده و خوراکی‌های متنوعی را برای او بسته‌بندی کنید.
چگونه می‌توانم به فرزندم کمک کنم فعال‌تر باشد؟
- تلاش برای افزایش فعالیت بدنی، بهترین رفتار با کودک چاق است. برای این منظور، حتما به سلایق و علایق فرزندتان توجه داشته باشید و اجازه بدهید ورزشی را انتخاب کند که بیشتر دوست‌اش دارد. برای مثال، ممکن است شما بخواهید کودک‌تان تنیس بازی کند اما خودش شرکت در کلاس رقص یا شنا را ترجیح بدهد.
- علاوه بر افزایش فعالیت‌های خارج از منزل، به فرزندتان کمک کنید در خانه هم کارهایی مانند طناب زدن را دنبال کند. برای ایجاد اشتیاق بیشتر، پیشنهاد می‌کنیم خودتان هم او را همراهی کنید.
- زمان استفاده از کامپیوتر، تلویزیون و گوشی را به دو ساعت در روز محدود کنید. به فرزندتان یاد بدهید از وقت‌اش به شیوه مفیدتر و جالب‌تری استفاده کند.
- زمان بیش‌تری را با فرزندتان سپری کنید و همراه با هم به پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری بپردازید. سعی کنید حسابی به شما و فرزندتان خوش بگذرد. در این‌صورت، اشتیاق او برای تکرار این روند بیشتر خواهد شد.
خطرات ناشی از چاقی کودک چیست؟
حالا که روش‌های رفتار با کودک چاق و مقابله با اضافه وزن را بررسی کردید، خوب است با خطرات چاقی بچه‌ها هم آشنا شوید. موارد زیر از رایج‌ترین مشکلاتی هستند که تا اندازه زیادی به اضافه وزن کودک بستگی دارند:
۱. دیابت نوع دو
دیابت نوع دو یک بیماری مزمن است که معمولا از چاقی و سیک زندگی نادرست ناشی می‌شود.
۲. کلسترول بالا و فشار خون بالا
رژیم غذایی نامناسب می‌تواند کودک شما را در معرض ابتلا به کلسترول بالا و فشار خون قرار دهد. این عوامل می‌توانند موجب ایجاد رسوب در رگ‌ها شوند و در سنین بالاتر خطر حمله قلبی را افزایش دهند.
۳. درد مفاصل
اضافه وزن باعث ایجاد فشار اضافی بر روی باسن و زانوها می‌شود. چاقی دوران کودکی می‌تواند احتمال آسیب در نواحی لگن، زانو و کمر را افزایش دهد.
۴. مشکلات تنفسی
کودکان چاق بیش از دیگر همسالان‌شان در معرض ابتلا به بیماری آسم و آپنه انسدادی خواب قرار دارند. آپنه انسدادی هم درست مانند آسم یک اختلال جدی است که در طول خواب بارها و بارها موجب توقف تنفس کودک می‌شود و روند اکسیژن‌رسانی به اندام‌ها را با اختلال مواجه می‌کند.
۵. بیماری کبد چرب غیرالکلی
چاقی کودکان موجب ایجاد رسوب در کبد می‌شود و می‌تواند آسیب‌های جدی را به‌دنبال داشته باشد.
۶. افسردگی
بچه‌های چاق معمولا از ظاهرشان رضایت ندارند، نمی‌توانند در همه فعالیت‌ها شرکت کنند و ممکن است با آزار و اذیت کلامی مواجه شوند. این عوامل موجب می‌شود آن‌ها بیش از دیگر همسالان‌شان در معرض ابتلا به افسردگی قرار گیرند.
۷. کمبود اعتماد به‌نفس
براساس مطالعات، چاقی کودکان به شکل قابل توجهی در کاهش اعتماد به‌نفس و عزت نفس آن‌ها تاثیرگذار است. این موضوع می‌تواند زندگی و روابط آتی فرزندتان را به طرز چشمگیری تحت تاثیر قرار دهد.
سخن آخر
در این مطلب، علاوه بر بیان بهترین روش رفتار با کودک چاق تلاش کردیم شما را با عوامل موثر در ایجاد این عارضه و خطرات احتمالی آن آشنا کنیم. شما چه روش‌های دیگری را پیشنهاد می‌کنید؟ خوشحال می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به‌اشتراک بگذارید.
