همه‌چیز درباره اضطراب جدایی در کودک؛ نشانه‌ها، دلایل و روش‌های درمان
در این مطلب، قصد داریم کلیه اطلاعات مهم و کاربردی را درباره اضطراب جدایی در کودک با شما به‌اشتراک بگذاریم. اگر فرزند خردسال شما هم به‌محض خارج شدن‌تان از اتاق گریه و زاری می‌کند یا بیش از اندازه به شما می‌چسبد، پیشنهاد می‌کنیم خواندن این مقاله را از دست ندهید.
اغلب ما بارها و بارها گریه‌های پر سوزوگداز بچه‌های خردسال را در هنگام خداحافظی تجربه کرده‌ایم. کودکان نوپا به‌محض راه رفتن تمایل دارند از والدین‌شان فاصله بگیرند و برای اینکه نشان بدهند، مستقل شده‌اند می‌خواهند خیلی از کارها را خودشان انجام بدهند. اما کافی است حس کنند که قرار است والدین‌شان از خانه خارج شوند تا جیغ و داد راه بیاندازند و به آغوش‌شان پناه ببرند. این امر از حس ناامنی زیادی ناشی می‌شود که با فاصله گرفتن از پدر و مادر به آن‌ها دست میدهد.
اضطراب جدایی در کودک چیست؟
اضطراب جدایی در کودک، نوعی اختلال است که باعث می‌شود کودکان در هنگام جدا شدن از مراقبان یا والدین‌شان به‌شدت ناراحت و نگران باشند. در اصل، ترس آن‌ها از این است که در این فاصله اتفاق بدی برای پدر یا مادرشان بیفتد. این اختلال با احساس طبیعی و غیرمداوم نگرانی و استرس در شرایط مختلف تفاوت دارد.
یعنی، طبیعتا کودکان گهگاه در اثر فاصله گرفتن از والدین یا ورود به مکان‌های ناشناخته و شلوغ آشفته می‌شود. این امر خصوصا زمانی بیشتر می‌شود که بچه‌ها وارد مدرسه یا مهدکودک می‌شوند یا به منزل جدیدی نقل مکان می‌کنند. اما برای برخی از بچه‌ها، اضطراب به عادتی مستمر و همیشگی و بسیار شدید تبدیل می‌شود که هر روز بر رفتار و افکار آن‌ها تاثیر می‌گذارد و عملکرد و روابط مدرسه، خانه و زندگی اجتماعی آن‌ها را دچار اختلال می‌کند.
ریشه اضطراب جدایی در کودک چیست؟
اضطراب جدایی ناشی از آن است که فرزندتان به شدت به شما و سایر نزدیکانش وابسته شده و بدون حضور این افراد دیگر احساس امنیت نمی‌کند. همان‌طور که قبلا هم گفتیم، بچه‌هایی که این عارضه را تجربه می‌کنند در واقع از این وحشت دارند که پس از جدایی دیگر هرگز نتوانند مادر، پدر یا مراقب همیشگی‌شان را ببینند. فرقی نمی‌کند فرزندتان را در مهدکودک بگذارید یا او را در منزل خودتان به مادربزرگش بسپارید؛ در هر صورت، خداحافظی کردن می‌تواند برای او سخت باشد. وقتی بچه‌ها کمی بزرگ‌تر می‌شوند و به‌خوبی راه می‌روند می‌توانند ماندگاری اشیا را درک کنند. یعنی، متوجه می‌شوند که حتی وقتی نمی‌توانند چیزی را ببینند، آن چیز می‌تواند به وجود و حیاتش ادامه دهد.
اما برای کودکان نوپا مفاهیمی مانند زمان و ماندگاری کاملا ناشناخته و غیر ملموس هستند. بنابراین، رها کردن آن‌ها حتی در اتاق خواب منزل خودتان برای چند دقیقه یا چند ساعت به‌همراه با یک پرستار بچه هم می‌تواند به همان اندازه از دست دادن والدین ترسناک و غیر قابل تحمل باشد. چرا که آن‌ها باور دارند، دیده شدن مهم‌ترین شرط دوام و بقا هر چیز یا هر شخص است.
کودکان در چه موقعیت‌هایی ممکن است اضطراب جدایی را تجربه کنند؟
فاصله گرفتن از والدین
فرزند نوپای شما هر روز تلاش می‌کند تسلط بیش‌تری بر بدنش داشته باشد و تا جای ممکن خودش به‌تنهایی راه برود، بدود یا غذا بخورد. همه این‌ها استرس زیادی را به او تحمیل می‌کنند. در چنین شرایطی، کافی است احساس کند پدر یا مادرش از او دور شده‌اند تا امنیت خود را کاملا در خطر ببیند. متاسفانه برخی از پدرها و مادرها فکر می‌کنند اگر مخفیانه از منزل خارج شوند فرزندشان کم‌تر ناراحت می‌شود. این تصور اشتباهی است. در واقع، موقع ترک فرزندتان باید به‌خوبی و کاملا با او خداحافظی کنید و به او اطمینان دهید که جایش امن و راحت است و شما هم پس از گذشت چند ساعت نزد او برمی‌گردید.
میهمانی‌ها و اجتماعات بزرگ
حضور در میهمانی‌ها و جاهای خیلی شلوغ موجب اضطراب و استرس بچه‌های نوپا می‌شود. اگر دائما در چنین جمع‌هایی باشید و هر بار به فرزند خردسال‌تان بی‌توجهی کنید، ممکن است اضطراب جدایی در کودک را تقویت کنید. در چنین شرایطی، کودک نوپا با خودش فکر می‌کند شما را در بین جمعیت گم خواهد کرد و از دست خواهد داد. برای جلوگیری از این امر، بهتر است فرزند خردسال‌تان را کم‌تر در چنین موقعیت‌هایی قرار دهید. در چنین فضاهایی، لازم است مراقبش باشید؛ روی او تمرکز کنید؛ در صورت لزوم، او را در آغوش بگیرید یا دست‌تان را به او بدهید؛ و در مجموع، کودک را مطمئن کنید که حواس‌تان به او هست و هیچ‌یک از شما را خطری تهدید نمی‌کند.
موقع خواب
وقتی بچه را برای چندین ساعت در اتاقش رها می‌کنید تا بخوابد ممکن است بترسد. مخصوصا شب‌ها کودکان برای مدت طولانی‌تری مجبورند از شما دور بمانند. این جدایی مداوم و مکرر زمینه مناسبی را برای ایجاد اختلال اضطراب جدایی در کودک به‌وجود می‌آورد. برای جلوگیری از این امر، پیش از خوابیدن حتما مدتی را در اتاق همراه او بمانید و برایش کتاب بخوانید یا همراه با هم موزیک بشنوید. قبل از خواب، حتما برای مدتی کودک نوپای خود را در آغوش بگیرید، او را ببوسید و پس از برگزاری مراسم خواب به او اطمینان دهید که صبح دوباره هم‌دیگر را می‌بینید. در طول شب هم خوب است چند بار به او سر بزنید. در ضمن، بهتر است یک چراغ‌خواب کوچک و کم‌نور را در اتاقش روشن بگذارید. پیشنهاد می‌کنیم در اتاق را باز بگذارید تا در صورت لزوم، صدای او را بشنوید.
دلایل اضطراب جدایی در کودک چیست؟
- تغییر مکرر محل زندگی، مهدکودک یا مدرسه
- دعوا و مشاجره دائمی والدین
- مرگ یکی از نزدیکان
- بیماری شدید کودک یا یکی از عزیزان
- تصادف و حوادث پیش‌بینی نشده
- تجربه بدرفتاری یا سوءاستفاده توسط هم‌سالان یا سایر افراد
- دریافت نکردن محبت و توجه کافی و نادیده گرفته شدن
نشانه‌های اضطراب جدایی در کودک چیست؟
- تمرکزش را از دست میدهد و دائما حواسش پرت می‌شود.
- در طول شبانه‌روز به‌اندازه کافی نمی‌خوابد؛ با فواصل کم از خواب می‌پرد تا از حضور مادر و پدرش اطمینان یابد.
- هر شب کابوس می‌بیند و با گریه و وحشت از خواب بیدار می‌شود.
- نسبت به غذا تمایل زیادی نشان نمی‌دهد.
- بدخلق و تحریک‌پذیر می‌شود و آرامش خود را از دست میدهد.
- معمولا بی‌قراری می‌کند و در هر شرایطی بهانه می‌گیرد.
- با فواصل کم پوشک‌اش را خیس می‌کند. بچه‌های بزرگ‌تر از هر چند دقیقه یک‌بار به دستشویی می‌روند.
- دچار شب‌ادراری می‌شود.
- در هنگام فاصله گرفتن از والدین یا سایر افراد مورد علاقه‌اش به‌شدت گریه می‌کند و جیغ می‌زند.
- در هنگام خداحافظی به‌سختی به والدین یا دیگر افراد مورد علاقه‌اش می‌چسبد و حاضر نمی‌شود از آن‌ها فاصله بگیرد.
- بیشتر اوقات به‌نظر می‌رسد بیمار شده است و اغلب از دل‌درد شکایت می‌کند.
چگونه می‌توان اضطراب جدایی در کودک را مدیریت کرد؟
۱. مراسم خداحافظی را جدی بگیرید
لازم است برای خداحافظی یک روتین یا روال دائمی داشته باشید. پیش از هر چیز خودتان باید آرام و مطمئن باشید و با نهایت آرامش به فرزندتان بگویید که به‌زودی و سر زمان مقرر برمی‌گردید. اگر رفتاری مضطرب داشته باشید؛ اگر تحت تاثیر بی‌قراری کودک قرار بگیرید و بغض کنید؛ یا اگر پس از در آغوش گرفتن و بوسیدنش دوباره برگردید و این‌کار را تکرار کنید، کودک با خودش فکر می‌کند احتمالا نکته‌ای وجود دارد که باید نگرانش باشد. بنابراین، با اعتماد به‌نفس کامل و با روی خوش و لبخند برای فرزندتان توضیح بدهید که این دوری موقتی است و همه‌چیز خوب پیش خواهد رفت. حتما او را در آغوش بگیرید و ببوسید.
۲. مراسم خداحافظی را مختصر و مفید برگزار کنید
بغل کردن و بوسیدن و توضیح اینکه زود برمی‌گردید باید در حد چند لحظه و کاملا کوتاه باشد. طولانی شدن زمان خداحافظی به بچه‌ها این پیغام را میدهد که شما به‌اندازه کافی مطمئن نیستید و احتمالا ممکن است مشکلی پیش بیاید. این موضوع، اضطراب کودک را افزایش میدهد.
۳. برای فرزندتان یک فعالیت در نظر بگیرید
برای مدتی که حضور ندارید یک فعالیت سرگرم‌کننده در نظر بگیرید و از پرستار بچه یا دیگر افرادی که از او نگهداری می‌کنند بخواهید قبل از رفتن‌تان این کار را شروع کنند. اگر فرزندتان در حال بازی باشد کم‌تر درباره دوری از شما نگران خواهد شد. در ضمن، با انجام این ترفندها زمان جدایی هم برایش زودتر سپری می‌شود.
۴. یک اسباب‌بازی یا شیئ آرامش‌بخش را در اختیار کودک بگذارید
گذاشتن یک لباس یا روسری که یادآور شما باشد یا به‌اصطلاح بوی شما را بدهد می‌تواند برای کودک آرامش‌بخش باشد. به‌علاوه، بسیاری از کودکان دوست دارند عروسک نرم مورد علاقه یا پتوی محبوب‌شان را همه‌جا به‌همراه داشته باشند. به این ترتیب، وقتی از فرزندتان دور هستید، می‌تواند این اشیا را در آغوش بگیرد و احساس امنیت کند.
۵. نگرانی‌های او را انکار نکنید
هرگز به فرزندتان نگویید: «برای چی ناراحتی؟ اینکه چیز مهمی نیست. می‌رم و فوری برمی‌گردم دیگه. تو دیگه بزرگ شدی. چرا خودت رو لوس می‌کنی؟» در عوض، لازم است نگرانی‌های او را تایید کنید و بگویید: «می‌دونم دلت برام تنگ می‌شه. زود برمی‌گردم. با مامان‌بزرگ بهت خوش می‌گذره. هر وقت دلت برام تنگ شد بهش بگو از طرف من بغلت کنه.»
۶. در میهمانی‌ها و جاهای شلوغ به فرزندتان توجه کنید
در مکان‌های شلوغ، بچه‌ها با دیدن چهره‌های متفاوت و افراد زیاد دچار استرس می‌شوند. در این شرایط، هرگز فرزندتان را ناگهان از خودتان دور نکنید و او را به افراد دیگر نسپارید. لازم است منتظر بمانید تا آن‌ها به فضا و حضور آدم‌ها عادت کنند و به شخص یا موضوع خاصی علاقه نشان دهند. خودتان را برای بی‌قراری و گریه و زاری فرزندتان آماده کنید. اگر گریه کرد، همراه با او برای مدتی از محیط خارج شوید و پس از آرام کردنش دوباره به میهمانی برگردید. در نهایت، اگر شدت ناراحتی‌اش زیاد بود لازم است آن‌جا را ترک کنید.
۷. یک روال آرام‌بخش برای قبل از خواب ایجاد کنید
برگزاری یک مراسم آرامش‌بخش به بهبود کیفیت خواب و کاهش اضطراب جدایی در کودک کمک می‌کند. برای این منظور، خوب است شب‌ها قبل از خواب او را حمام کنید و پس از پوشاندن لباسی تمیز و راحت، در کنارش بنشینید و برایش کتاب بخوانید. گوش کردن به موسیقی آرام یا صدای امواج و بارش باران هم یکی از روش‌های مناسب برای کم کردن استرس در هنگام خواب است. در حال حاضر، صداهای طبیعی مورد علاقه خود یا فرزندتان (مانند صدای باریدن باران یا حرکت امواج) را می‌توانید از فضای وب به رایگان دانلود کنید.
۸. اجازه بدهید مستقل باشد
وقتی می‌بینید فرزند نوپای‌تان از خواب بیدار شده و با خوشحالی و خوش‌خلقی در گهواره‌اش مشغول بازی است، سراسیمه به سراغش نروید و بغلش نکنید. در واقع، لازم است این فرصت را به او بدهید که برای چند دقیقه هم که شده تنهایی امن را تجربه کند و از آن لذت ببرد. با انجام این‌کار به رشد استقلال و افزایش اعتماد به‌نفس فرزندتان کمک کرده و احساس امنیت را در او تقویت می‌کنید.
روش‌های درمان اضطراب جدایی در کودک چیست؟
روش‌های درمان اضطراب جدایی در کودک به نوع و شدت نشانه‌ها و همچنین، به عواملی نظیر سن و وضعیت سلامت عمومی فرزندتان بستگی دارد. برای این منظور، لازم است به پزشک یا مشاور مراجعه کنید. درمان اضطراب جدایی در کودک معمولا شامل ترکیبی از موارد زیر است:
درمان شناختی-رفتاری
با کمک این روش درمانی، کودک با تکنیک‌های مدیریت اضطراب آشنا می‌شود و می‌تواند احساساتش را در موقعیت‌های استرس‌زا کنترل کند. در این روش، محوریت اصلی با کودکان است.
خانواده درمانی
با کمک این روش، والدین کودک با تکنیک‌های موثر برای کاهش و مدیریت اضطراب او آشنا می‌شوند. در این حالت، والدین و مراقبان خردسال به‌عنوان محور روند درمان به حساب می‌آیند.
تجویز دارو
در موارد خاص و شدید، علاوه بر به‌کارگیری راهکارهای بالا درمان اضطراب جدایی در کودک از طریق تجویز دارو تکمیل می‌شود. یادتان باشد، این کار تنها باید توسط پزشک متخصص انجام گیرد.
نکات مهم درباره اضطراب جدایی در کودک
- اضطراب جدایی در کودک یک اختلال روانی است که باید در اسرع وقت درمان شود. در غیر این صورت، در آینده می‌تواند همه جوانب زندگی فرزندتان را تحت تاثیر قرار دهد.
- عوامل بیولوژیکی و محیطی به یک اندازه می‌توانند در ایجاد اضطراب جدایی در بچه‌ها تاثیرگذار باشند.
- کودکان در سنین ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی بیشتر از هر زمان دیگری مستعد ابتلا به این اختلال هستند.
- تنها در صورتی باید نگران نشانه‌های اضطراب جدایی باشید که این علائم حداقل برای ۴ هفته یا بیشتر در کودک دیده شوند.
- در صورت تداوم این حال برای مدت بیشتر از یک ماه حتما به پزشک مراجعه کنید.
در هنگام ملاقات با پزشک چه نکاتی را رعایت کنم؟
- قبل از مراجعه به پزشک، همه سوالات و نکات مورد نظرتان را یادداشت کنید تا در مطب، چیزی از قلم نیفتد.
- نام تمام موارد تشخیصی، داروها و آزمایش‌هایی که از پزشک می‌شنوید را با دقت یادداشت کنید تا بعدا بتوانید اطلاعات‌تان را در این زمینه‌ها و باید و نبایدهای هر یک بیشتر کنید.
- در صورت تجویز دارو حتما از دکتر بپرسید که عملکرد این داروها به چه صورت است و از چه طریقی به فرزندتان کمک خواهند کرد؟
- حتما درباره عوارض احتمالی دارو از پزشک سوال کنید. در ضمن، باید بپرسید که در صورت مشاهده این عوارض چه باید کرد؟
- تا جای ممکن و بسته به نظر پزشک، سایر روش‌های درمانی را جایگزین دارو کنید.
- درباره آزمایش‌های تجویز شده از پزشک خود سوال کنید و ببینید هر یک از آن‌ها به چه دلیلی انجام خواهند شد؟
- از پزشک بپرسید اگر فرزندتان در مقابل مصرف دارو مقاومت کند چه باید کرد؟
- زمان دقیق ملاقات بعدی با پزشک را یادداشت کرده و تحت هیچ شریطی آن را فراموش نکنید.
- حتما از پزشک خواهش کنید روش ارتباطی مناسبی را به شما معرفی کند تا در صورت بروز هر گونه مشکلی در روزهای تعطیل و پس از ساعات کاری پاسخ‌گوی سوالات‌تان باشد.
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم کلیه نکات کاربردی و مهم را درباره اضطراب جدایی در کودک با شما در میان بگذاریم. نظر شما چیست؟ شما چه راهکارهایی را برای پیشگیری یا مقابله با این مشکل پیشنهاد می‌کنید؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌های خود را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید.
