ایجاد و بهبود مهارت‌های حل مساله در سنین خردسالی وظیفه همه پدر و مادرها و مربیان است. با انجام این کار، شما در واقع بچه‌ها را برای پیشبرد اهداف‌شان در زندگی آماده می‌کنید؛ همچنین، نحوه روبه‌رو شدن با چالش‌ها و برطرف کردن آن‌ها را به کودکان یاد می‌دهید. در این مطلب، قصد داریم درباره روش‌های تقویت مهارت حل مساله در کودک صحبت کنیم. با «بامامانا» همراه باشید.
مهارت حل مساله چیست؟
پیش از آشنایی با روش‌های تقویت مهارت حل مساله در کودک، ابتدا لازم است این مفهوم را بیشتر درک کنید. مهارت حل مساله در اصل مجموعه‌ای از قابلیت‌هاست که به افراد در هر سن‌وسالی کمک می‌کند با چالش‌های زندگی کنار بیایند. منظور از کنار آمدن این است که بتوانند مشکلات را به‌دقت ارزیابی و ریشه‌یابی کنند و راهکارهای موثری را برای پشت سر گذاشتن آن‌ها ارائه دهند.
تقویت مهارت حل مساله در کودک شامل چه مواردی است؟
تقویت مهارت حل مساله در کودک مستلزم شناسایی و بهبود مجموعه‌ای از توانایی‌هاست که به تعیین منبع اصلی مشکل و ارائه راه‌حل موثر برای رفع آن کمک می‌کنند. حل مساله معمولا به‌عنوان یک مهارت مجزا شناخته می‌شود؛ با این حال، برخورداری از این مهارت به‌خودی خود نیازمند به‌کارگیری قابلیت‌های متنوعی است که به تحقق آن کمک می‌کنند. این قابلیت‌ها عبارتند از:
• گوش دادن فعال
• تحلیل و بررسی
• پژوهش
• خلاقیت
• برقراری ارتباط
• مدیریت زمان
• تصمیم‌گیری
• شبکه‌سازی و ایجاد تیم
تقویت مهارت حل مساله در کودک از چه جهت اهمیت دارد؟
بچه‌ها هم درست مانند بزرگ‌ترها هر روز با مشکلات مختلفی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این چالش‌های ریز و درشت در کلاس درس، زمین ورزش و حتی در منزل سر راه کودکان سبز می‌شوند و روی زندگی و بازدهی آن‌ها تاثیر می‌گذارند. برخی از این مسائل اگر برطرف نشوند حتی می‌توانند شرایط کار، ازدواج، برقراری ارتباط و موقعیت کلی زندگی بزرگسالی آن‌ها را هم تحت تاثیر قرار دهند.
بچه‌هایی که فاقد مهارت حل مساله هستند یا در این زمینه ضعیف عمل می‌کنند ممکن است به‌تدریج در تصمیم‌گیری‌های مهم دچار مشکل شوند. دلیل‌اش هم این است که اجرای هر تصمیم یا کار مهمی با چالش‌های گوناگونی همراه است. اگر کودک نتواند مشکلات احتمالی را شناسایی کرده و راهکارهای مناسب را برای رفع آن‌ها پیش‌بینی کند به‌سرعت دلسرد می‌شود. این موضوع، کم‌کم بچه را به موجودی منفعل و ترسو تبدیل کرده و اعتماد به‌نفس‌اش را از او سلب می‌کند.
در عین حال، نداشتن مهارت حل مسئله باعث می‌شود فرزندتان در هنگام مواجهه با مشکلات سردرگم شده و به‌جای پیدا کردن پاسخ مناسب وقت‌اش را برای درک شرایط و موقعیت موجود صرف کند. در مجموع، می‌توان گفت بچه‌هایی که توانایی تحلیل و حل مسائل را ندارند معمولا انتخاب‌ها و تصمیمات‌شان را بدون فکر و به‌صورت تکانشی انجام می‌‌دهند. همین موضوع، موجب می‌شود از جایگاه اجتماعی مناسبی برخوردار نباشند و مورد تمسخر یا انتقاد دوستان و آشنایان‌شان قرار گیرند. مجموع این عوامل، نه تنها به برطرف کردن چالش‌های روزمره کمکی نمی‌کنند بلکه ممکن است مشکلات بزرگ‌تر و جدی‌تری را برای فرزندتان به‌همراه داشته باشند.
روش‌های تقویت حل مساله در کودک چیست؟
• مشکل را شناسایی کنید
کمک به بچه برای شناسایی مشکل، نخستین گامی است که می‌توانید در مسیر تقویت مهارت حل مساله در کودک بردارید. برای این منظور، باید به فرزندتان یاد بدهید مشکلات‌اش را بشناسد و آن‌ها را با صدای بلند بیان کند. انجام این کار از طریق طرح پرسش‌های گوناگون امکان‌پذیر خواهد بود. برای مثال، می‌توانید از فرزندتان بپرسید: «کسی رو نداری که توی تعطیلات باهاش بازی کنی؟»، «مطمئن نیستی که بخوای توی کلاس ریاضی پیشرفته شرکت کنی؟»، «چرا دلت نمی‌خواد توی کلاس اسکیت ثبت‌نام کنی؟ نگرانی که نکنه بقیه بچه‌ها از تو بهتر باشن؟»
• حداقل پنج راه‌حل ممکن را مطرح کنید
ایجاد طوفان فکری یکی از بهترین روش‌های تقویت مهارت حل مساله در کودکان و بزرگسالان است. برای این منظور، لازم است تعداد زیادی از راهکارهای احتمالی (حداقل پنج مورد) برای رفع مشکل مطرح شوند. در این مرحله، نیازی نیست که همه ایده‌های ارائه شده عالی باشند. در وهله نخست، احتمالا پیدا کردن راه‌حل برای فرزندتان دشوار خواهد بود. بنابراین، لازم است کمک‌اش کنید تا هر ایده دور از ذهن و عجیبی را هم مطرح کند. در واقع، نکته کلیدی آن است که کودک‌تان بفهمد با کمی خلاقیت می‌تواند راه‌حل‌های بالقوه متنوعی را پیدا کند.
• مزایا و معایب هر یک از راهکارها را مشخص کنید
به فرزندتان کمک کنید پیامدهای مثبت و منفی احتمالی را برای هر یک از راه‌حل‌های بالقوه شناسایی کند. با انجام این کار، او یاد می‌گیرد تصمیمات خود را به‌خوبی سبک سنگین کرده و عواقب هر یک را در نظر بگیرد.
• یکی از راهکارها را انتخاب کنید
پس از بررسی پیامدهای مثبت و منفی هر یک از راهکارها، زمان آن است که فرزندتان را تشویق کنید تا بهترین گزینه را انتخاب کند.
• راهکارها را امتحان کنید
به فرزندتان بگویید که بهترین راه‌حل پیشنهادی را امتحان کند و ببیند چه اتفاقی می‌افتد؟ اگر جواب نداد، می‌تواند سراغ فهرست‌اش برود و گزینه بعد را انتخاب کند. این روند می‌تواند تا جایی ادامه داشته باشد که نهایتا به پیدا کردن مناسب‌ترین راه‌حل و کسب بهترین نتیجه ممکن منتهی شود.
• به فرزندتان کمی فضا بدهید
انسان‌ها در هر سن‌وسالی می‌توانند اشتباه کنند. فرزند شما هم از این قاعده مستثنا نیست. بنابراین، به‌جای کنترل شبانه‌روزی و دیکته کردن راهکارهای احتمالی به او کمی فضا بدهید تا تصمیم بگیرد؛ انتخاب کند؛ اشتباه کند؛ و نهایتا روش حل مشکلات‌اش را یاد بگیرد.
• بازی‌های خلاقانه را فراموش نکنید
تقویت مهارت حل مساله در کودک با تشویق خلاقیت رابطه مستقیمی دارد. برای این منظور، لازم است به‌طور مداوم فرزندتان را به انجام بازی‌های خلاقانه ترغیب کرده و با او همراهی کنید. چیدن پازل و لگوسازی تنها دو نمونه از این قبیل بازی‌ها هستند. مطمئن شوید که بازی آن‌ها به‌اندازه کافی چالش برانگیز بوده و قدرت خیال‌پردازی و خلاقیت کودک را تحریک می‌کند. در نهایت، حل مسائل موجود در روند بازی به پاداش تبدیل می‌شود. این فرآیند با رضایت عمیق و تقویت اعتماد به‌نفس کودک همراه خواهد بود.
• چالش‌های هوشمندانه ایجاد کنید
ایجاد چالش‌های منطقی و مناسب با سن‌وسال یکی از بهترین روش‌های تقویت مهارت حل مساله در کودک است. برای این منظور، لازم است از وجود راه‌حل‌های متنوع اطمینان داشته باشید و به بچه کمک کنید، به‌شکلی آگاهانه تصمیم‌گیری کند.
• حل مساله را به کاری سرگرم‌کننده تبدیل کنید
غلبه بر مشکلات را به کاری سرگرم‌کننده تبدیل کرده و با ایجاد نگرش مثبت به تقویت مهارت حل مساله در کودک کمک کنید. واقعیت این است که زندگی سرشار از چالش‌های کوچک و بزرگی است که هرگز شما را به حال خودتان رها نمی‌کنند. پس، بهتر است برای حل این مشکلات با روحیه بالا و روی خوش تصمیم‌گیری کنید.
• داستان‌های مربوط به حل مساله را برای فرزندتان بخوانید
برخی از نویسندگان داستان‌های کودکانه در کتاب‌های‌شان قصه بچه‌هایی را روایت می‌کنند که در موقعیت‌ها و شرایط دشواری گیر افتاده‌اند و با تلاش و تفکر بر مشکلات‌شان غلبه می‌کنند. خواندن این داستان‌ها می‌تواند برای فرزند خردسال‌تان الهام‌بخش باشد. یادتان باشد، کتاب‌های کودکان را باید متناسب با گروه سنی آن‌ها انتخاب کنید.
• پروژه‌های مشترک تعریف کنید
برای تقویت مهارت حل مساله در کودک لازم است پروژه‌های مشترکی را تعریف کرده و با همکاری هم آن‌ها را تکمیل کنید. برای مثال، می‌توانید به‌طور مرتب با هم کاردستی درست کنید. بگذارید بخش قابل توجهی از کارها را خودش انجام دهد و شما تا جای ممکن راهنمایی‌اش کنید. در عین حال، اجازه بدهید شما را در حال انجام کارها و پروژه‌های مختلف تماشا کند. فرزندتان با نگاه کردن به شما از عملکردتان پیروی کرده و یاد می‌گیرد با چالش‌های‌اش دست‌وپنجه نرم کند.
• بگذارید شکست را تجربه کند
گاهی اوقات، شکست‌ها با نکته‌هایی همراه هستند که در هنگام پیروزی نمی‌توان آن‌ها را یاد گرفت. بنابراین، خوب است اجازه بدهید فرزندتان در برخی زمینه‌ها و در انجام بعضی از وظایف‌اش ناکامی را هم تجربه کند تا از آن درس بگیرد.
• به‌طور معمول از فرزندتان کمک بخواهید
بگذارید فرزندتان بفهمد برای درک و شعورش احترام قائل بوده و او را موجودی توانمند می‌دانید که از قدرت حل مسائل برخوردار است. برای این منظور، یک روز را هم هدر ندهید. یعنی، به‌طور منظم باید او را در تصمیم‌گیری‌ها دخالت دهید و برای ارائه راه‌حل از او کمک بخواهید.
• سوالات باز مطرح کنید
مطرح کردن سوالات باز یکی از بهترین روش‌های تقویت مهارت حل مساله در کودک و تحریک خلاقیت اوست. در هنگام گفت‌وگو و تعامل با فرزندتان تا جای ممکن از کلمه «چرا» استفاده کنید و در رابطه با موضوعات کوچک و بزرگ از او توضیح بخواهید. به این ترتیب، او را ترغیب می‌کنید که مسائل را ریشه‌یابی کرده و نگرش خود را عمیق‌تر کند.
• به شناسایی و بیان احساسات کودک کمک کنید
تمرکز بر افکار و احساسات، شناسایی آن‌ها و در اختیار داشتن واژگان درست برای بیان تفکرات از مهم‌ترین مواردی است که به درک مشکل و پیدا کردن راه‌حل مناسب کمک می‌کند. این روند موجب می‌شود بچه در مواجهه با مسائل احساسات‌اش را ارزیابی و ریشه‌یابی کند. در عین حال، با استفاده از کلمات مناسب می‌تواند آن‌ها را به دقت تشریح کرده و موضوع را برای خود و دیگران روشن‌تر کند.
• الگوی خوبی باشید
والدین مهم‌ترین و تاثیرگذارترین افرادی هستند که بچه‌ها با الگوبرداری و تقلید از آن‌ها مسیر زندگی خود را مشخص می‌کنند. برای تقویت مهارت حل مساله در کودک لازم است در وهله نخست، خودتان از این قابلیت برخوردار باشید. در واقع، فرزندتان باید به‌طور مستمر شاهد این باشد که شما در مواجهه با چالش‌ها به‌دنبال راهکارهای خلاقانه می‌گردید و از این طریق، مشکلات را برطرف می‌کنید.
سخن آخر
در این مطلب، برایتان از روش‌های تقویت مهارت حل مساله در کودک گفتیم و تلاش کردیم این مفهوم را به خلاصه‌ترین شکل ممکن تشریح کنیم. نظر شما چیست؟ برای بهبود خلاقیت فرزندتان از چه راهکارهایی استفاده می‌کنید؟ چگونه به او کمک می‌کنید مشکلات‌اش را ریشه‌یابی و برطرف کند؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به‌اشتراک بگذارید.
