بهترین روش‌های رفتار با کودک خجالتی؛ راهنمایی کامل برای پدرومادرها

در این مطلب، قصد داریم بهترین روش‌های رفتار با کودک خجالتی را برایتان بازگو کنیم. اگر فرزند شما هم خجالتی است و به‌سختی با دیگر افراد ارتباط برقرار می‌کند، پیشنهاد می‌کنیم با ما همراه باشید.

خجالتی بودن کودک یکی از رایج‌ترین دغدغه‌های بسیاری از والدین است. اغلب پدرها و مادرها تمایل دارند فرزندشان در موقعیت‌های اجتماعی راحت باشد و به‌سادگی با دوستان و آشنایان ارتباط برقرار کند. این در حالی است که بسیاری از بچه‌ها در تعامل با دیگران مشکل دارند. خجالت کشیدن در ظاهر ویژگی بی‌ضرری به‌نظر می‌رسد. اما در واقع می‌تواند زندگی روزمره کودک را مختل کند و مانع دوست‌یابی شود. در عین حال، ممکن است این مشکل از نوعی اختلال اضطراب اجتماعی ناشی شود و تمام جوانب زندگی بزرگسالی او را هم تحت تاثیر قرار دهد. آشنایی با بهترین روش‌های رفتار با کودک خجالتی به شما کمک می‌کند فرزندتان را برای غلبه بر این مشکل آماده کنید.

خجالت یا کمرویی چیست؟

 

پیش از آشنایی با بهترین روش‌های رفتار با کودک خجالتی، خوب است ببینیم اصلا خجالت یا کمرویی چیست؟ کمرویی نوعی احساس ترس یا ناراحتی است که با قرار گرفتن در موقعیت‌های جدید یا در هنگام ملاقات با افراد نا آشنا ایجاد می‌شود. این احساس را می‌توان به‌عنوان نوعی خودآگاهی ناخوشایند معرفی کرد. چراکه بچه خجالتی، تمام مدت تصور می‌کند دیگران در حال تماشای او هستند و رفتارها و عملکردش را قضاوت می‌کنند. این احساس گاهی آن‌چنان فراگیر می‌شود که توانایی او را برای انجام ساده‌ترین کارها یا گفتن معمولی‌ترین چیزها مختل می‌کند. کودکان خجالتی معمولا نمی‌توانند با دیگران روابط سالمی برقرار کنند.

بچه‌های خجالتی به چند نوع تقسیم‌بندی می‌شوند؟

 

انتخاب و به‌کارگیری بهترین روش‌های رفتار با کودک خجالتی مستلزم شناخت کافی از این موضوع است. براساس مطالعات، بچه‌های کمرو به ۳ گروه اصلی دسته‌بندی می‌شوند. هر یک از این گروه‌ها، الگوهای رفتاری متفاوتی را نشان می‌‌دهند:

۱.  بچه‌های خجالتی خوشایند

 

این دسته از بچه‌های خجالتی شخصا برای ایجاد رابطه یا شروع مکالمه پا پیش نمی‌گذارند. اما وقتی یکی از هم‌سالان به آن‌ها نزدیک می‌شود به گرمی از او استقبال کرده و به‌راحتی بازی و معاشرت را دنبال می‌کنند. کودکان خجالتی خوشایند معمولا توسط دیگر بچه‌های هم‌سن پذیرفته می‌شوند و به‌اندازه کودکان معاشرتی دوست پیدا کرده و در جمع‌ها محبوبیت پیدا می‌کنند. در واقع، با وجود عقب‌نشینی برای برقراری ارتباط اولیه، آن‌ها می‌توانند سرگرم‌کننده و باهوش باشند؛ با هم‌سالان خود به‌خوبی کنار بیایند و نظر مساعد دوستان‌شان را جلب کنند.

۲. بچه‌های خجالتی با رفتارهای نابالغ

 

این دسته از کودکان معمولا در موقعیت‌های اجتماعی کناره‌گیری می‌کنند و در برقراری ارتباط از دیگران عقب می‌افتند. در صورتی که بخواهند به همسالان خود نزدیک شوند هم این کار را به‌گونه‌ای انجام می‌دهند که احساس ناخوشایندی را به دیگران منتقل می‌کند. در واقع، آن‌ها برای برقراری ارتباط و آغاز مکالمه از روش‌های غیرمعمول و آزاردهنده‌ای استفاده می‌کنند. برای مثال، ممکن است در حالی که انگشتان دست‌شان را در دهان‌شان گذاشته‌اند حرف بزنند؛ دائما وسط حرف دیگران بپرند؛ یا درست زمانی‌که همه بچه‌ها مشغول یک بازی سرگرم‌کننده هستند از راه برسند و بگویند: «می‌شه یه بازی دیگه رو شروع کنیم؟»

در نتیجه، سایر کودکان عمدتا این دسته از بچه‌ها را نادیده می‌گیرند و به آن‌ها بی‌توجهی می‌کنند. به عبارت دیگر، آن‌ها برخلاف بچه‌های خجالتی خوشایند مورد بی‌مهری هم‌سالان خود قرار می‌گیرند. زیرا نه تنها رفتارهای درست اجتماعی را بلد نیستند؛ بلکه دائما بین گوشه‌گیری و تلاش برای جلب توجه دیگران در نوسان بوده و برای تحت تاثیر قرار دادن آن‌ها از روش‌های مخرب، غیرعادی و ناخوشایندی استفاده می‌کنند. طبیعتا، دایره دوستان این گروه از بچه‌های خجالتی بسیار محدود است.

۳. بچه‌های خجالتی پرخاشگر

 

پرخاشگر و خجالتی بودن ممکن است ویژگی‌های متناقضی به‌نظر برسند؛ با این حال، مطالعات نشان می‌‌دهند گروهی از بچه‌های خجالتی برای برقراری ارتباط با هم‌سالان به‌شیوه‌ای خصمانه و مخرب رفتار می‌کنند. برای مثال، ممکن است از طریق فریاد زدن، شکستن اشیاء یا حتی با ناسزاگویی بخواهند نظر دیگر بچه‌ها را به خود جلب کنند. در مقایسه با بچه‌های اجتماعی‌ و سایر بچه‌های خجالتی، این گروه از کودکان در برقراری رابطه با هم‌سالان بیش‌ترین مشکل را دارند. به احتمال زیاد، آن‌ها به‌خاطر رفتارهای ناخوشایندشان توسط بچه‌های دیگر طرد می‌شوند یا مورد آزار و اذیت آن‌ها قرار می‌گیرند.

دلایل خجالتی بودن کودکان چیست؟

 

براساس مطالعات، حدود ۱۵ درصد از نوزادان به‌صورت بیولوژیکی با تمایل به کمرویی متولد می‌شوند. با این حال، در اغلب مواقع خجالتی بودن حاصل اضطراب ناشی از تجربیات اجتماعی، کمبود اعتماد به‌نفس و پایین بودن عزت نفس کودکان است. برای مثال، والدین مستبد یا پدر و مادرهایی که بیش از اندازه مراقب بچه‌های‌شان هستند معمولا کودکانی کمرو را پرورش می‌دهند. در عین حال، تحقیر یا کنترل دائمی عملکرد فرزندان هم ممکن است منجر به خجالتی بودن آن‌ها شود. در مجموع، برخی از دلایل خجالتی بودن کودکان عبارتند از:

 ژنتیک

 

خجالتی بودن یکی از جنبه‌های شخصیتی است که می‌تواند از ساختار بیولوژیکی مغز و ژنتیک ناشی شود.

نوع شخصیت کودک

 

کودکانی که از نظر عاطفی حساس هستند و به راحتی مرعوب می‌شوند به احتمال زیاد به افرادی خجالتی تبدیل می‌شوند.

الگو گرفتن از والدین

 

بخش زیادی از رفتارهای کودکان از الگوبرداری از والدین ناشی می‌شود. بسیاری از بچه‌ها کمرویی را از والدین‌شان یاد می‌گیرند. بنابراین، پدر و مادرهای کمرو عموما فرزندانی خجالتی تربیت می‌کنند.

وابستگی بیش از اندازه به والدین

 

کودکانی که بیش از اندازه و به روشی ناسالم به والدین‌شان وابسته هستند و نسبت به آن‌ها دلبستگی ایمن ندارند؛ یا کودکانی که به‌خوبی از آن‌ها مراقبت نشده ممکن است مضطرب شده و مستعد کمرویی باشند. والدینی که بیش از حد مراقب فرزندان‌شان هستند آن‌ها را از تجربه موقعیت‌های تازه بازمی‌دارند و اعتماد به‌نفس‌شان را سلب می‌کنند. طبیعتا این دسته از کودکان از مواجهه با تجربیات جدید واهمه دارند.

 کمبود تعاملات اجتماعی

 

کودکانی که در چند سال اول زندگی خود از جامعه جدا شده و در انزوا به‌سر برده‌اند معمولا از مهارت‌های اجتماعی مفید برخوردار نیستند و نمی‌توانند به‌راحتی با دیگران تعامل داشته باشند.

بزرگ شدن در فضای انتقادی

 

پدر و مادرهایی که بیش از اندازه رفتارهای فرزندشان را کنترل کرده و دائما از آن‌ها انتقاد می‌کنند معمولا کودکانی را پرورش می‌‌دهند که از اعتماد به‌نفس کافی برخوردار نیستند. کمبود اعتماد به‌نفس و ترس از انجام رفتارهای نادرست، از عوامل موثری است که موجب کمرویی بچه‌ها می‌شود.

 تحقیر شدن توسط اطرافیان

برخی از بچه‌ها دائما توسط والدین، خواهر و برادر یا مراقبان‌شان تحقیر و تمسخر شده و به روش نادرستی تنبیه می‌شوند. این رفتار موجب کاهش عزت نفس کودکان می‌شود و آن‌ها را به انسان‌هایی کمرو تبدیل می‌کند. این گروه از بچه‌ها معمولا از این واهمه دارند که حرف‌ها و رفتارهای‌شان از نظر دیگران تحقیرآمیز یا تمسخرآمیز به‌نظر برسد.

---

حتما بخوانید:  موثرترین روش‌ها برای تقویت عزت نفس در کودکان؛ نکاتی مفید و کاربردی برای پدرومادرها

---

 ترس از شکست

 

بعضی از خانواده‌ها به شکل ناسالمی کمال‌گرا هستند و برای ایده‌آل بودن، موفق بودن و خوب رفتار کردن فرزندان‌شان را به‌شدت تحت فشار قرار می‌‌دهند. انتظارات این دسته از والدین از فرزندان‌شان معمولا به مراتب بیش‌تر از توانایی واقعی آن‌هاست. چنین رفتارهایی موجب ترس بچه‌ها از شکست می‌شود و آن‌ها را به افرادی مضطرب، منزوی و کمرو تبدیل می‌کند.

نشانه‌های کمرویی کودکان چیست؟

• وقتی با افراد غریبه صحبت می‌کنند، چشم‌شان را به زمین یا این‌طرف و آن‌طرف می‌دوزند و از برقراری تماس چشمی خودداری می‌کنند.
• هرگز به‌صورت داوطلبانه سر صحبت را باز نمی‌کنند و برای برقراری ارتباط پا پیش نمی‌گذارند.
• از جواب دادن به سوالات افراد غریبه طفره می‌روند و کوتاه‌ترین پاسخ‌های ممکن را می‌‌دهند.
• با بچه‌های غریبه گرم نمی‌گیرند و بازی نمی‌کنند.
• در جاهای شلوغ و در جمع دوستان و آشنایان به پدر و مادرش می‌چسبد و از آن‌ها فاصله نمی‌گیرد.

خجالتی بودن طبیعی با کمرویی افراطی چه تفاوتی دارد؟

 

همه بچه‌ها گاهی اوقات و برحسب موقعیت ممکن است خجالتی به‌نظر برسند. در حالت عادی، این امر یک واکنش انطباقی و بخشی از مراحل رشد کودک به حساب می‌آید. اما کمرویی افراطی موضوعی نگران‌کننده است که می‌تواند برقراری روابط اجتماعی را برای کودکان دشوار کند. این مشکل در صورت برطرف نشدن ممکن است تعاملات اجتماعی دوران بزرگسالی را هم تحت تاثیر خود قرار دهد و در طول زندگی، دستیابی به بسیاری از اهداف را غیر ممکن کند.

عوارض ناشی از خجالتی بودن چیست؟

 

اغلب بچه‌های خجالتی در یک چرخه معیوب گرفتار می‌شوند که آن‌ها را از برقراری ارتباط با کودکان دیگر بازمی‌دارد. یعنی، نگرانی و ناراحتی آن‌ها در محیط‌های اجتماعی موجب می‌شود از تعامل با همسالان خود اجتناب کنند. این به معنای آن است که آن‌ها صحبت کردن و بازی کردن با بچه‌های دیگر را کم‌تر تمرین می‌کنند؛ بنابراین برای توسعه مهارت‌های اجتماعی از جمله گفت‌وگو، حل مشاجرات، رعایت نوبت یا کشف و یادگیری کارهای سرگرم‌کننده فرصت کم‌تری دارند. این‌جاست که پایین بودن نسبی سطح مهارت‌های اجتماعی موجب ایجاد احساس ناراحتی بیش‌تر و تمایل به اجتناب از موقعیت‌های سرگرم‌کننده می‌شود.

در واقع، دلیل فاصله گرفتن بچه‌های خجالتی از جمع این است که روی ناراحتی‌ها و نگرانی‌های خودشان تمرکز دارند. به‌عنوان مثال، آن‌ها در جمع هم‌سالان خود مشغول ورق زدن کتاب یا تماشای بچه‌ها می‌شوند و با سکوت و انزوا این پیام را می‌رسانند که علاقه‌ای به بازی کردن و دوست شدن با آن‌ها ندارند. بسیاری از کودکان به چنین رفتاری واکنش منفی نشان می‌دهند و نه تنها به برقراری رابطه با آن‌ها اصرار نمی‌کنند بلکه ممکن است پاسخی تهاجمی داشته باشند. یعنی، بار دیگر چرخه معیوبی به‌وجود می‌آید که بچه‌های خجالتی را درگیر می‌کند.

ارتباط خجالتی بودن و مسائل فرهنگی چیست؟

 

در بسیاری از کشورها و اقوام مانند اغلب کشورهای آسیایی خجالتی بودن به‌عنوان یک ویژگی مثبت معرفی می‌شود. در نتیجه، اغلب خانواده‌ها این صفت را تشویق کرده و تلاش می‌کنند فرزندان خود را کمرو بار بیاورند. با این حال، در اغلب کشورها و جوامع غربی کمرویی مشخصه جالبی به حساب نمی‌آید. در این محیط‌ها، معمولا افرادی مورد توجه قرار می‌گیرند که شوخ طبع، اجتماعی و پرتحرک باشند و به‌سادگی بتوانند با دیگران ارتباط برقرار کنند.

چگونه باید با کودک خجالتی رفتار کرد؟

 

• هرگز به فرزندتان برچسب خجالتی نزنید. در عوض، برای دیگران توضیح دهید که کودک شما کمی دیرجوش است و مدتی طول می‌کشد تا گرم بگیرد.
• هرگز فرزندتان را در موقعیت‌هایی که برایش ناخوشایند است تحت فشار قرار ندهید و او را وادار به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی یا برقراری ارتباط با دیگران نکنید. از فرزندتان کاملا حمایت کرده و ایجاد تعامل را با جمع‌های کوچک و کنترل شده شروع کنید. به این ترتیب، به‌تدریج او را برای شرکت در جمع‌های بزرگ آماده می‌کنید.
• با فرزندتان همدلی کنید و تحت هیچ شرایطی به‌خاطر خجالتی بودن او را سرزنش نکنید. برای مثال، می‌توانید خاطرات دوران کمرویی خودتان را با او به‌اشتراک بگذارید و احساس‌تان را در آن زمان برای فرزندتان بازگو کنید. سپس، کودک‌تان را تشویق کنید تا به‌شیوه خودش احساساتش را برایتان بیان کند.
• به نیازهای فرزندتان پاسخ دهید و به او توجه و محبت کنید.
• برای فرزندتان الگوی خوبی باشید و در شرایط مناسب با غریبه‌ها دوستانه رفتار کرده و با آن‌ها تعامل داشته باشید.
• به‌جای ترساندن کودک از غریبه‌ها، آموزش‌های لازم در رابطه با مراقبت از خویش را به فرزندتان ارائه دهید و هرگز در محافل اجتماعی او را تنها و به‌حال خود رها نکنید.
• مهارت‌های اجتماعی را به فرزندتان بیاموزید و به او کمک کنید با هم‌سالان خود ارتباط برقرار کرده و در بازی‌ها و فعالیت‌های آموزنده یا سرگرم‌کننده مشارکت کند.
• به فرزندتان یاد بدهید از دور برای بچه‌ها دست تکان بدهد؛ به آن‌ها لبخند بزند؛ تماس چشمی برقرار کند و برای برقراری ارتباط پیش‌قدم شود.
• با تمجید و تشویق به‌موقع، عزت نفس و اعتماد به‌نفس فرزندتان را تقویت کنید.
• اگر کمرویی فرزندتان به اندازه‌ای مداوم یا شدید است که در زندگی روزمره و دوستی‌های او اختلال ایجاد می‌کند به روانشناس مراجعه کنید.

سخن آخر

در این مطلب، تلاش کردیم علاوه بر معرفی دلایل، نشانه‌ها و عوارض کمرویی، بهترین روش‌های رفتار با کودک خجالتی را با شما در میان بگذاریم. نظر شما چیست؟ شما چه راهکارهایی را برای کمک به بچه‌های کمرو پیشنهاد می‌دهید؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به‌اشتراک بگذارید.