احتمالا بارها شنیده‌اید که برخی از والدین از دروغگویی با عناوینی نظیر «چاخان»، «شوخی»، «خیال‌پردازی»، «سر کار گذاشتن» و بعضی اسامی دیگر یاد می‌کنند. مهم نیست روی این رفتار چه برچسبی بزنید؛ مسئله این است که فرزندتان ممکن است دروغ بگوید و شما به‌عنوان پدر و مادرش باید بتوانید این ویژگی او را کنترل کنید. در این مطلب، قصد داریم با شما درباره دروغگویی در کودکان، دلایل و راهکارهای مقابله با آن صحبت کنیم. پیشنهاد می‌کنیم با ما همراه باشید.
دلایل دروغگویی در کودکان چیست؟
بسیاری از بچه‌ها برای دستیابی به خواسته‌ها، اجتناب از عواقب رفتارهایی که از آن‌ها سر زده یا شانه خالی کردن از کارهایی دروغ می‌گویند که تمایلی به انجام‌شان ندارند. همه این‌ها انگیزه‌های رایج دروغگویی در کودکان به حساب می‌آیند. با این حال، دلایل دیگری هم وجود دارند که موجب می‌شود فرزندتان از بیان واقعیت طفره برود یا سعی کند آن را وارونه جلوه بدهد. این دلایل عبارتند از:
کودک تلاش می‌کند حد و مرزهایش را بشناسد
به گفته رواشناسان، یکی از دلایل دروغگویی در کودکان این است که ایده جدیدی را کشف می‌کنند و می‌خواهند آن را امتحان کنند. در واقع، فرزندتان می‌خواهد ببیند با انجام این رفتار تازه چه اتفاقی می‌افتد؟ پدر و مادرش با این موضوع چگونه برخورد می‌کنند؟ شخصیت‌اش چطور به‌نظر می‌رسد؟ و اصولا این رفتار چه تاثیری بر روند زندگی او می‌گذارد؟ به عبارت دیگر، بچه تلاش می‌کند حد و مرزهای جدیدی را ترسیم کند و ببیند تا کجا می‌تواند پیش برود.
سعی می‌کند نظر والدین و اطرافیان را به خودش جلب کند
بچه‌هایی که از عزت‌نفس پایینی برخوردارند به‌طور معمول دروغ‌های شاخداری می‌گویند و از این طریق، می‌خواهند عزت نفس‌شان را افزایش دهند. در واقع، کودک از طریق دروغگویی تلاش می‌کند وجهه‌ای دوست‌داشتنی و قابل احترام برای خودش ایجاد کرده و اعتبار کسب کند.
می‌خواهد از دایره تمرکز خارج شود
به اعتقاد روانشناسان، در برخی از مواقع دروغگویی در کودکان از تلاش آن‌ها برای منحرف کردن توجه والدین صورت می‌گیرد. به‌ویژه، کودکان مبتلا به اضطراب یا افسردگی ممکن است در مورد علائم اختلال‌شان دروغ بگویند تا از دایره تمرکز پدر و مادر خارج شوند و به اصطلاح بتوانند به حال خودشان باشند. در واقع، این قبیل بچه‌ها نمی‌خواهند والدین‌شان را بیش از اندازه نگران کنند.
هیجان‌زده و بی‌دقت است
به باور روانشناسان، مواقعی وجود دارند که دروغگویی در کودکان از تکانشگری، شتاب‌زدگی و بی‌دقتی ناشی می‌شود. بچه‌های مبتلا به ADHD به‌طور معمول با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در این صورت، فرزندتان با قصد و منظور خاصی دروغ نمی‌گوید؛ بلکه اساسا به دلیل بالا بودن سطح هیجان به سوال شما دقت نمی‌کند یا واقعیت را به‌طور کلی فراموش می‌کند. برای مثال، ممکن است از فرزندتان بپرسید: «تکالیفت رو انجام دادی؟» و او به شما پاسخ مثبت دهد. این در حالی است که بعدا متوجه می‌شوید این موضوع صحت ندارد. در جواب، فرزندتان به شما خواهد گفت: «فکر می‌کردم انجام‌شون دادم. واقعا نمی‌خواستم دروغ بگم. فقط مطمئن بودم همه تکالیفم رو انجام دادم.»
در چنین شرایطی، لازم است به بچه‌ها آموزش دهید که با استفاده از چک لیست یا اپلیکیشن‌ها و ابزارهای مخصوص، وظایف خود را براساس محدودیت زمانی سازمان‌دهی کرده و از این طریق، حافظه‌شان را بهبود بخشند.
یاد گرفته‌اند دروغ بگویند
برخی از والدین برای جلوگیری از پیچیدگی امور و در موقعیت‌های خاص از بیان واقعیت طفره می‌روند و به اصطلاح دروغ سفید (White Lies) می‌گویند و به فرزندان‌شان هم یاد می‌دهند همین کار را انجام دهند. دروغ سفید معمولا با هدف در امان ماندن از آسیب بیان می‌شود. ناگفته نماند که بسیاری از افراد، این روش برخورد را در گروه مهارت‌های اجتماعی رده‌بندی می‌کنند. مشکل اینجاست که وقتی به فرزندتان آموزش می‌دهید در زمینه‌های مشخصی واقعیت را وارونه جلوه دهد، انگار مجوز دروغگویی را برای‌اش صادر کرده‌اید. چرا که بچه‌ها به‌سختی می‌توانند موقعیت‌ها را از هم تفکیک کنند. بنابراین، تفاوت چندانی بین انواع دروغ‌ها قائل نمی‌شوند و ممکن است این رفتار را در همه زمینه‌ها پیش بگیرند.
با دروغگویی در کودکان چگونه برخورد کنیم؟
برای اتخاذ رویکرد مناسب در مقابل دروغگویی در کودکان، ابتدا لازم است به کارکرد دروغ و دلایل آن توجه کنید. برای این منظور، پیشنهاد می‌کنیم به‌سرعت واکنش نشان ندهید و مدتی را صرف بررسی این موضوع کنید که آیا واقعا فرزندتان واقعا دروغ می‌گوید؟ آیا این رفتار به‌تازگی چندین بار تکرار شده؟ در چه مواقعی یا در چه شرایطی از بیان حقیقت پرهیز می‌کند؟ خوب است بدانید، مقابله با این امر دستورالعمل ثابت و مشخصی ندارد و واکنش شما بسته به سطح دروغ و پیامدهای آن باید متفاوت باشد. برای دستیابی به بهترین نتیجه ممکن، روانشناسان شدت دروغگویی بچه‌ها را در سطوح مختلفی رده‌بندی کرده‌اند که عبارتند از:
سطح اول
این سطح از دروغگویی در کودکان ممکن است به‌منظور جلب توجه و کسب اعتبار انجام گیرد. در این شرایط، متخصصان پیشنهاد می‌کنند در ابتدا از توبیخ کودک و گفتن جملاتی مانند «دروغ نگو. می‌دونم این اتفاق برات نیفتاده» خودداری کنید. در عوض، توصیه می‌شود این رفتار فرزندتان را نادیده بگیرید و در ضمن، اعتبار مورد نظرش را به او ندهید. در ادامه، با آرامش کامل تلاش کنید بحث را به‌سمت و سویی واقع‌گرایانه‌تر سوق دهید و روی نقاط قوت بچه تمرکز کنید.
سطح دوم
اگر نادیده گرفتن موثر واقع نشد و فرزندتان به دروغگویی ادامه داد با یک توبیخ ملایم می‌توانید به او تذکر دهید که لازم است صداقت بیش‌تری داشته باشد. برای مثال، می‌توانید به کودک بگویید: «عجب داستان مفصلی تعریف کردی. خوب متوجه نشدم چی گفتی. پیشنهاد می‌کنم دوباره سعی خودت رو بکنی و برام بگی واقعا چه اتفاقی افتاده؟ می‌خوام حقیقت رو از دهن خودت بشنوم.»
سطح سوم
در این سطح، فرزندتان درباره موضوعات جدی‌تری دروغ می‌گوید. این امر معمولا درباره بچه‌های بزرگ‌تر مصداق دارد. برای مثال، او درباره دوستان، معاشران، کارهایی که انجام می‌‌دهد یا مکان‌هایی که می‌رود دروغ می‌گوید. در این صورت، بچه باید متوجه شود که این برخورد غیر صادقانه دارای پیامدهایی خواهد بود. روانشناسان توصیه می‌کنند، برای مقابله با چنین رفتارهایی عواقب و تنبیه‌های کوتاه‌مدت در نظر بگیرید. به این ترتیب، کودک فرصت آن را خواهد داشت که رفتارش را اصلاح کند. به‌عنوان مثال، می‌توانید برای مدت یک روز تلفن همراه‌اش را از او بگیرید؛ یا مجبورش کنید، یک روز کامل در خانه بماند و همه کارهای منزل را انجام دهد.
همچنین، ممکن است کودک‌تان به فرد دیگری آزار رسانده باشد. در چنین شرایطی، لازم است مجبورش کنید در مقابل جمع از شخص آسیب‌دیده عذرخواهی کند و قول بدهد که دیگر چنین رفتاری از او سر نخواهد زد. از سوی دیگر، ممکن است فرزندتان با دروغگویی از انجام برخی وظایف مهم و ضروری شانه خالی کرده باشد. به‌عنوان مثال، ممکن است در طول هفته ادعا کرده باشد که هیچ تکلیفی ندارد؛ اما پس از مدتی، شما متوجه می‌شوید که درس‌های او روی هم تلنبار شده‌اند. در این صورت، لازم است گوشی همراه و سایر وسایل ارتباطی‌اش را نزد خودتان نگهدارید و اعلام کنید این روند تا به اتمام رساندن تکالیف به همین منوال ادامه خواهد داشت.
چگونه می‌توان عادت دروغگویی در کودکان را بهبود بخشید؟
۱. فضای صمیمانه‌ای ایجاد کنید
گاهی اوقات، فرزندتان مطابق میل شما رفتار نمی‌کند و از ترس عواقب کار به شما دروغ می‌گوید. برای جلوگیری از این امر، لازم است به فرزندتان نشان بدهید که گفتن حقیقت به ایجاد اعتماد متقابل کمک کرده و پیامدهای رفتار نامطلوب را تلطیف می‌کند. در واقع، بچه‌ها باید متوجه شوند تنبیهی که برای‌شان در نظر می‌گیرید به‌هیچ عنوان قابل مذاکره نبوده و کاملا قطعی است. با این حال، راست‌گویی می‌تواند به بهبود شرایط و تقویت فضای صمیمانه کمک کند. واقعیت این است که به‌عنوان والدین، شما باید تمامی تلاش‌تان را به‌کارگیرید تا اعتماد بچه‌ها را جلب کنید. تنها از طریق ایجاد روابط صمیمانه است که می‌توانید نقش مربی و راهنما را به‌خوبی ایفا کرده و امیدوارم باشید که شما را در جریان همه امور و مشکلات‌شان قرار دهند.
۲. فرصت بیان حقیقت را در اختیارش بگذارید
فرض کنید از آموزگار فرزندتان شنیده‌اید که تکالیف‌اش را انجام نداده است. روانشناسان توصیه می‌کنند در چنین مواقعی، به‌جای واکنش فوری فرصت کافی را در اختیار فرزندتان قرار بدهید و از او بخواهید واقعیت را بیان کند. برای مثال، می‌توانید به او بگویید: «الان می‌رم و ۱۰ دقیقه بعد برمی‌گردم. در واقع، دارم بهت فرصت می‌دم که راست‌اش رو بهم بگی.» به این ترتیب، کودک این شانس را خواهد داشت که از دروغگویی منصرف شود. با این حال، این روش برای بچه‌هایی که به‌صورت مزمن و مداوم دروغ می‌گویند مناسب نخواهد بود.
۳. از روش مقدمه‌پردازی استفاده کنید
پیش از هر کاری، خوب است با بیان مقدمه کوتاهی به فرزندتان یادآوری کنید که در هر شرایطی دوست‌اش دارید و به‌هیچ عنوان انتظار ندارید موجودی کامل، بی‌عیب‌ونقص و ایده‌آل باشد. در واقع، فقط از او می‌خواهید حقایق را برایتان بازگو کند. سپس، می‌توانید با جملاتی از این قبیل صحبت‌های خود را ادامه دهید: «می‌خوام ازت یه چیزی بپرسم. ممکنه جوابت دقیقا همون چیزی نباشه که من دلم می‌خواد بشنوم. اما باید بدونی همه ممکنه اشتباه کنن. در واقع، اشتباهاتت نظر من رو نسبت به تو عوض نمی‌کنن و باعث نمی‌شن کم‌تر دوستت داشته باشم. بنابراین، فقط کافیه حقیقت رو بهم بگی تا بتونم کمکت کنم.»
۴. به کودکان مبتلا به ADHD فرصت بیش‌تری بدهید
بچه‌های مبتلا به بیش‌فعالی مستعد نشان دادن واکنش‌های تکانشگری هستند. این واکنش‌ها ممکن است در ظاهر دروغگویی به‌نظر برسد. بنابراین، برای غلبه بر هیجانات و فائق شدن بر آن‌ها لازم است فرصت بیش‌تری داشته باشند تا قبل از صحبت کردن درباره مسائل فکر کنند. تکانشگری چه در منزل و چه در مدرسه می‌تواند مشکل‌آفرین باشد. برای مثال، زمانی‌که معلم سوال می‌کند: «تکلیفت رو تموم کردی؟» احتمالا کودک بدون هیچ‌گونه فکری پاسخ مثبت خواهد داد. در چنین مواقعی، لازم است آموزگاران و والدین به بچه‌ها یاد بدهند که سرعت پاسخ‌گویی را کاهش داده و پیش از جواب دادن، موضوع را به‌دقت بررسی کنند.
برای مقابله با دروغگویی در کودکان از انجام چه کارهایی باید اجتناب کنیم؟
۱. به فرزندتان برچسب نزنید
از برچسب زدن به فرزندتان خودداری کرده و هرگز اسامی و صفات ناپسندی مانند «دروغ‌گو» را به او اطلاق نکنید. توجه داشته باشید، انجام این کار می‌تواند از نظر روانی و عاطفی صدمات جبران‌ناپذیری را برای کودک به‌دنبال داشته باشد. این قبیل آسیب‌ها معمولا از دروغگویی به مراتب مخرب‌تر خواهند بود. چرا که موجب می‌شوند بچه‌ها نسبت به خودشان احساس بدی داشته باشند و تصور کنند دیگر هیچ‌وقت کسی حرف‌شان را باور نخواهد کرد. این امر به خودی خود می‌تواند بهانه جدیدی برای دروغگویی باشد و این رفتار را شدت بخشد.
۲. فرزندتان را تحت فشار نگذارید
تحت فشار قرار دادن در بسیاری از مواقع منجر به دروغگویی در کودکان می‌شود. اگر واقعا قصد دارید حقیقت را بدانید باید مستقیما بدون ایجاد هر آسیبی مستقیما به موضوع اصلی بپردازید. به‌جای گفتن جملاتی مانند «باز هم تکالیفت رو انجام ندادی؟ دوباره داری فیلم بازی می‌کنی؟» بهتر است به او بگویید: «می‌دونم تکالیفت رو انجام ندادی. بیا با صحبت کنیم و ببینیم انجام ندادن تکالیف و نگفتن حقیقت چه مشکلاتی می‌تونه برات به‌وجود بیاره.»
چه راهکارهایی که می‌توانند به کاهش دروغگویی در کودکان کمک کنند؟
- با صمیمیت و آرامش کامل با فرزندتان گفت‌وگو کنید و ضمن بیان معایب دروغگویی، فواید را راست‌گویی را برای‌اش تشریح کنید و احساسات‌تان را با او در میان بگذارید.
- به فرزندتان کمک کنید از موقعیت‌های خطرآفرین و شرایطی اجتناب کند که منجر به دروغگویی می‌شوند.
- در مواقع مقتضی، راست‌گویی فرزندتان را تحسین کنید و برایش شرح دهید که همه انسان‌ها در طول زندگی ممکن است اشتباه کنند. در ضمن، برای کودک توضیح دهید که بیش از هر چیزی وظیفه شما این است که کمک‌اش کنید و راهنمای او باشید. بنابراین، لازم است درباره هر موضوعی تمام واقعیت را بدانید تا بتوانید نقش خود را به بهترین وجهی ایفا کنید.
- الگوی خوبی باشید و تا جای ممکن از دروغ گفتن اجتناب کنید.
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم کلیه نکات ضروری را درباره دروغگویی در کودکان با شما به‌اشتراک بگذاریم و روش‌های مقابله با آن را برایتان شرح دهیم. نظر شما چیست؟ شما با دروغ‌های کوچک و بزرگ فرزندتان چگونه برخورد می‌کنید؟ آیا روش دیگری را می‌شناسید که به تعدیل این رفتار کمک کند؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید.
