همه‌چیز درباره کابوس‌های شبانه کودکان؛ دلایل و بهترین راه‌ها برای کمک به کودک
تحقیقات نشان می‌دهند، حدود ۱۰ تا ۵۰ درصد از بچه‌های ۳ تا ۶ ساله رویاهای ناراحت‌کننده‌ای را می‌بینند که به‌طرز وحشتناکی واقعی به‌نظر می‌رسند. در این مطلب، قصد داریم کلیه نکات مهم را درباره کابوس‌های شبانه کودکان با شما به‌اشتراک بگذاریم و بهترین روش‌ها را برای کمک به کودک معرفی کنیم. پیشنهاد می‌کنیم با ما همراه باشید.
کابوس‌های شبانه کودکان چیست؟
کابوس‌های شبانه کودکان، خواب‌های ترسناک و آزاردهنده‌ای هستند که معمولا در ساعات پایانی شب روی می‌دهند. گاهی اوقات این کابوس‌ها به‌اندازه‌ای وحشتناک‌اند که بچه‌ها را از خواب بیدار کرده و روند خواب آن‌ها را دچار اختلال می‌کنند. کابوس‌های شبانه ممکن است باعث ترس و اضطراب شده یا احساساتی مانند خشم، غم، خجالت یا انزجار را در کودک به‌وجود آورند. برای کودکان، این رویاها بسیار واقعی به‌نظر می‌رسند؛ تا جایی که پس از پریدن از خواب به‌سختی می‌توانند آرام بگیرند و دوباره بخوابند. بعضی از بچه‌ها آن‌چنان تحت تاثیر رویاهای آزاردهنده قرار می‌گیرند که شب‌ها در مقابل خوابیدن مقاومت می‌کنند.
کابوس‌های شبانه کودکان چه زمانی روی می‌دهند؟
کابوس‌های شبانه کودکان هم درست مانند اغلب رویاها در ساعات پایانی شب و در مرحله‌ای از خواب اتفاق می‌افتند که مغز از فعالیت بسیار زیادی برخوردار است. در این زمان، تصاویر واضحی که مغز در حال پردازش آن‌هاست ممکن است به‌اندازه‌ای واضح باشد که برای بچه‌ها کاملا واقعی به‌نظر برسد. این مرحله از خواب اصطلاحا REM نامیده می‌شود. مرحله REM عموما در نیمه دوم خواب شبانه اتفاق می‌افتد و با حرکات سریع کره چشم در زیر پلک همراه است. این روند به شکل قابل توجهی در توسعه سلامت مغز، پردازش اطلاعات و عواطف و بهبود حافظه تاثیرگذار است.
چه عواملی موجب کابوس‌های شبانه کودکان می‌شوند؟
علت دقیق کابوس‌های شبانه کودکان هنوز مشخص نیست. اما مطالعات نشان داده‌اند، آمار دیدن رویاهای بد در هنگام خستگی بیش از اندازه یا در مواقع اضطراب و استرس بچه‌ها بیشتر می‌شود. به‌علاوه، کودکانی که حوادث تلخ یا آسیب‌زا را تجربه کرده‌اند احتمالا بیش از دیگران کابوس می‌بینند. خوب است بدانید، مصرف برخی از داروها هم ممکن است باعث مشاهده رویاهای آزاردهنده شود. بنابراین، وقتی پزشک معالج دارویی را برای کودک تجویز می‌کند حتما عوارض جانبی آن را جویا شوید. در واقع، خواب دیدن یکی از روش‌هایی است که مغز کودک از آن برای پردازش اطلاعات دریافت شده و عواطف و احساسات تجربه شده در طول روز استفاده می‌کند.
کدام دسته از بچه‌ها بیشتر کابوس می‌بینند؟
کابوس‌های شبانه کودکان یک تجربه نسبتا عمومی است. یعنی، اکثر بچه‌ها در طول دوران کودکی حداقل یک‌بار خواب بد می‌بینند. اما دیدن رویاهای ناخوشایند به‌صورت مزمن و تکرار شونده برای کم‌تر بچه‌ای اتفاق می‌افتد. دیدن کابوس در هر سن‌وسالی می‌تواند آزاردهنده باشد. با این حال، این فرآیند معمولا از سنین ۳ تا ۶ سالگی کودکان آغاز می‌شود و بعد از ۱۰ سالگی کاهش می‌یابد. بررسی‌ها نشان داده‌اند پس از ۱۲ سالگی، احتمال کابوس دیدن در دخترها به مراتب بیشتر از پسر بچه‌هاست.
نوع کابوس براساس سن کودک می‌تواند متفاوت باشد. برای مثال، بچه‌های کوچک‌تر معمولا خواب هیولاهای ترسناک را دیده یا درباره جدا شدن از والدین یا مراقبان‌شان خواب می‌بینند. رویاهای کودکان بزرگ‌تر هم عموما تحت تاثیر تنش‌های خانوادگی، فیلم‌های وحشتناک یا استرس اتفاقات آینده قرار دارد. به‌عنوان مثال، ممکن است به دنیا آمدن یک فرزند جدید، مشاجره والدین، تغییر مدرسه، شروع سال تحصیلی جدید یا عوض کردن منزل آن‌ها را چنان دچار اضطراب کند که کابوس ببینند. گاهی اوقات، دیدن رویاهای ترسناک می‌تواند یک واکنش تدافعی باشد که پس از رویدادهایی مانند بلایای طبیعی، تصادف، آسیب‌های جسمانی و عاطفی و مواردی از این قبیل اتفاق می‌افتد. بچه‌ها از قدرت تخیل بسیار بالایی برخوردارند؛ بنابراین، اگر قبل از خواب فیلم ترسناک ببینند یا داستان‌های وحشتناک یا آزاردهنده را بخوانند می‌توانند دچار کابوس شوند.
چگونه می‌توان احتمال بروز کابوس‌های شبانه کودکان را کاهش داد؟
بچه‌ها باید خواب کافی داشته باشند
خواب کافی و با کیفیت از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند از بروز کابوس‌های شبانه کودکان جلوگیری کند. یادتان باشد در مقایسه با بزرگ‌ترها، بچه‌ها به خواب بیش‌تری نیاز دارند؛ به‌طوری که بچه‌های ۳ تا ۶ساله در طول شبانه‌روز حداقل باید ۱۰ تا ۱۲ ساعت بخوابند. این میزان در سنین ۷ تا ۱۲ سالگی به ۱۰ تا ۱۱ ساعت کاهش پیدا می‌کند.
روال قبل از خواب از اهمیت زیادی برخوردار است
روال قبل از خواب، برنامه منظم و آرامش‌بخشی است که در فاصله ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پیش از خوابیدن کودک انجام می‌گیرد و او را برای یک خواب شیرین، آرام و با کیفیت آماده می‌کند. برای تجربه خوابی خوب و راحت لازم است حداقل از یک ساعت قبل از به رختخواب رفتن کودک تماشای تلویزیون، کار کردن با تلفن همراه و تبلت و خواندن داستان‌های ترسناک را برای او ممنوع کنید. یادتان باشد در این ساعات فضای خانه باید در آرامش کامل قرار داشته باشد. بنابراین، از ایجاد تنش، بحث و گفت‌وگو در زمینه‌های استرس‌زا و ناراحت‌کننده یا مطرح کرن هر موضوع تازه‌ای اجتناب کنید.
با کودک درباره کابوس‌های‌اش صحبت کنید
در طول روز از کودک بخواهید کابوس‌های‌اش را برایتان تعریف کند. با دقت به حرف‌های او گوش کرده و کابوس‌های‌اش را ریشه‌یابی کنید. ریشه‌یابی کابوس‌ها به این معناست که باید ارتباط آن‌ها را با اتفاقات و رویدادهای زندگی بچه پیدا کنید. کابوس‌های کودک ممکن است در مورد خانواده، مدرسه یا مسائل دیگری باشند که او را آزار می‌دهند. برای شناسایی عوامل استرس‌زا در زندگی فرزندتان تلاش کرده و در مورد آن‌ها صحبت کنید.
به کودک محبت کرده و خیال‌اش را راحت کنید
در طول روز و مخصوصا قبل از خواب حتما کودک را به‌اندازه کافی نوازش کنید؛ با لحنی آرام، مهربان و مطمئن با او صحبت کرده و خیال‌اش را بابت همه چیز راحت کنید. با اعتماد به‌نفس کافی به فرزندتان اطمینان دهید که از او مراقبت می‌کنید و حواس‌تان به همه چیز هست. پیش از به خواب رفتن کودک حتما برای مدت کوتاهی پیش او بمانید و دقایق خوشایندی را در کنار هم سپری کنید.
پس از کابوس‌های شبانه کودکان چه باید کرد؟
به فرزندتان اطمینان دهید که مراقب‌اش هستید
حضور شما و اطمینان از توجه‌تان یکی از مهم‌ترین عواملی است که آرامش کودک را تامین می‌کند. بنابراین، وقتی فرزندتان با ناراحتی از خواب می‌پرد باید احساس امنیت را در او تقویت کنید و به او بگویید در کنارش هستید و از او محافظت می‌کنید.
این اتفاق را نام‌گذاری کنید و آن را به رسمیت بشناسید
حتما به فرزندتان بگویید که کابوس دیده است و حالا دیگر جای نگرانی نیست. برای مثال، می‌توانید از این قبیل جملات استفاده کنید: «خواب بد دیدی عزیزم. اما حالا بیدار شدی. همه چیز خوبه و اصلا جای نگرانی نیست.» به این ترتیب، به فرزندتان اطمینان می‌دهید هیچ‌یک از صحنه‌هایی که دیده واقعیت نداشته‌اند.
فرزندتان را آرام کنید
بچه را در آغوش بگیرید و نوازش کنید. برای‌اش توضیح دهید که همه خواب می‌بینند و گاهی اوقات این رویاها می‌توانند ترسناک و آزاردهنده باشند و به‌شدت واقعی به‌نظر برسند.
با عشق‌تان معجزه کنید
والدین با قدرت عشق خود می‌توانند معجزه کنند و به‌ویژه بچه‌های خردسال را از دام ترس و اضطراب رهایی بخشند. برای مثال، می‌توانید وانمود کنید با جادو یا با کمک یک اسپری همه هیولاها را نابود می‌کنید. پیشنهاد می‌کنیم با محبت و آرامش زیر تخت و داخل کمد لباس‌های بچه را بررسی کنید و به فرزندتان اطمینان دهید که هیچ موجود مزاحم و خطرناکی در اتاق نیست.
از چراغ‌خواب استفاده کنید
استفاده از چراغ‌خواب روش خوبی برای مقابله با کابوس‌های شبانه کودکان است. اگر چراغ‌خواب ندارید می‌توانید چراغ راهرو یا یکی از چراغ‌های مجاور اتاق خواب بچه را روشن بگذارید.
به کودک کمک کنید دوباره بخوابد
وقتی بچه با وحشت از خواب می‌پرد لازم است شما با استفاده از تمهیدات مختلف او را آرام کرده و کمک‌اش کنید که دوباره به خواب رود. برای مثال، می‌توانید عروسک نرم و مورد علاقه او را در اختیارش بگذارید؛ یا یکی از پتوهای محبوب‌اش را در تخت خواب قرار دهید. گوش کردن به موسیقی ملایم هم یکی از روش‌های مناسبی است که به ایجاد آرامش در بچه‌ها کمک می‌کند. در ضمن، خوب است بچه را ببوسید و نوازش کنید. همچنین، صحنه‌ها و رویاهای شیرین را برای‌اش مرور کرده و از این طریق به آرامش بیشتر او کمک کنید. با انجام این کار، احتمال دیدن خواب‌های خوش را افزایش می‌دهید.
شنونده خوبی باشید
گاهی اوقات، بچه‌ها بعد از پریدن از خواب می‌خواهند کابوس‌های شبانه‌شان را با شما در میان بگذارند. در چنین مواقعی لازم است شنونده خوبی باشید. بنابراین، از گفتن حرف‌هایی از این قبیل خودداری کنید: «الان خوابم میاد. بعدا درباره‌شون صحبت می‌کنیم.» یا «الان وقت مناسبی نیست. یادت باشه فردا برام تعریف کنی.» در بسیاری از مواقع، بازگویی کابوس‌ها به از بین بردن ابعاد وحشتناک‌شان کمک می‌کند.
کودک را تشویق کنید دوباره در تخت خودش بخوابد
مهم است کودک را مجددا به تخت خواب‌اش ببرید و پس از آرام کردن او تشویق‌اش کنید همان‌جا بخوابد. به این ترتیب، اجازه نمی‌دهید کابوس‌های شبانه روال عادی زندگی‌تان را بر هم بزنند.
در اتاق خواب کودک را باز بگذارید
باز گذاشتن در اتاق خواب کودک یکی از روش‌های خوبی است که احساس امنیت را در او تقویت می‌کند. به این ترتیب، فرزندتان اطمینان می‌یابد که صدای‌اش به گوش شما می‌رسد و می‌توانید مراقب‌اش باشید.
روش‌های غلبه بر کابوس‌های شبانه کودکان چیست؟
دلایل ترس و اضطراب فرزندتان را پیدا کنید
برای این منظور، لازم است فضایی امن، آرام و صمیمی ایجاد کرده و در همه زمینه‌ها با فرزندتان صحبت کنید. ایجاد صمیمیت میان شما و کودک از مهم‌ترین عواملی است که به او کمک می‌کند ترس‌ها و ناراحتی‌های خود را با شما در میان بگذارد.
هرگز نگرانی‌های فرزندتان را دست کم نگیرید
یادتان باشد آن‌چه برای شما خنده‌دار و مضحک به‌نظر می‌رسد ممکن است روان فرزندتان را بیازارد و او را دچار وحشت کند. بنابراین، هرگز نگرانی‌ها و ترس‌های او را مسخره نکنید.
امنیت فرزندتان را تضمین کنید
بعضی از بچه‌ها به سختی از والدین‌شان جدا می‌شوند و تمایلی ندارند در اتاق خواب خودشان بخوابند. در چنین شرایطی لازم است با لحنی مقتدر و در عین حال، آرام و مهربان فرزندتان را مطمئن کنید که مراقب‌اش هستید و در طول شب حتما به او سرمی‌زنید. لازم است تاکید کنید که او باید در اتاق خودش بخوابد.
وقتی کودک صدایتان کرد به سراغ‌اش بروید
هر چند بار که فرزندتان صدایتان بزند و از شما کمک بخواهد باید در اتاق‌اش حاضر شوید و به او اطمینان دهید که همه چیز خوب است؛ او در امان است؛ و جایی برای نگرانی نیست. با انجام این کار، به‌تدریج کودک اطمینان می‌یابد که حواس‌تان به او هست و خطری تهدیدش نمی‌کند.
اعتماد به‌نفس و مهارت‌های مقابله‌ای فرزندتان را تقویت کنید
در طول روز، روی فعالیت‌هایی تمرکز کنید که به تقویت اعتماد به‌نفس و بهبود مهارت‌های شناختی و مقابله‌ای فرزندتان کمک می‌کنند. برای مثال، از کودک بخواهید راجع به ترس‌ها و نگرانی‌های شبانه‌اش با شما صحبت کند تا با همراهی هم بتوانید راهکار مناسبی برای غلبه بر آن‌ها بیابید.
از سیستم پاداش‌دهی استفاده کنید
با استفاده از سیستم پاداش‌دهی می‌توانید فرزندتان را تشویق کنید که در اتاق خواب خودش بخوابد. برای این منظور، پیشنهاد می‌کنیم جوایز کوچکی را برای‌اش در نظر بگیرید؛ یا یک پوستر زیبا درست کنید و به ازاء هر شبی که در تخت خواب خودش می‌خوابد یک استیکر رنگی و خوشایند را روی آن بچسبانید. در طول روز، تا جای ممکن با فرزندتان وقت بگذرانید و به او محبت کنید. با انجام این کار، حس دوست داشته شدن و امنیت را در کودک تقویت می‌کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- در صورتی که کابوس‌های شبانه کودکان ادامه‌دار و شدید شوند.
- اگر کابوس‌های شبانه فرزندتان در اثر یک تجربه یا رویداد ناخوشایند آغاز شده و پس از پایان آن اتفاق همچنان ادامه دارد.
- اگر کابوس‌های شبانه فرزندتان موجب اختلال در فعالیت‌های روزانه او شوند.
- در صورتی که کابوس‌های شبانه بسیار ناراحت‌کننده باشند و مسائل عاطفی و روانی در آن‌ها تکرار شود.
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم برخی از نکات مهم را درباره کابوس‌های شبانه کودکان با شما به‌اشتراک بگذاریم و روش‌های مقابله با این مشکل را بررسی کنیم. آیا فرزند شما هم کابوس می‌بیند؟ برای کمک به او از چه راهکارهایی استفاده می‌کنید؟ به نظر شما چه عواملی می‌توانند این مشکل را حادتر کنند؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات خود را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید.
